Besin Gruplari > Karbonhidratlar
Karbondioksit ve sudan sentezlenen karbonhidratlar dünyanin en bolorganik molekülleridir. Karbonhidratlarin içinde insan beslenmesinde baslica enerji kaynagi olan seker ve nisasta vardir. Seker konsantre tatlilarda meyve ve sütle; nisasta ise tahil ve sebzelerde bulunur. Sekerler monosakkarit (glikoz, fruktoz ve bal) seklinde veya dioligosakrit (sukroz, laktoz, galaktoz ve dekstroz) seklinde bulunurlar. Dogada en çok bulunan seker ana yakit olan giükozdur. 1 gram karbonhidrat 4 kalori içerir.
Karbonhidratlarin görevi
1) Canli organizma için önemli bir yakittir. Yakit olarak kullanilabilmesi için, karbonhidratin polisakkarit deposu seklinin (nisasta veya glikojen) monosakkarit (basit sekerlere) sekline parçalanmasi gerekir.
2) Yakit deposu olma rolüne ek olarak, karbonhidratlar bakteri, bitki ve hayvanlarda yapisal eleman olma rolline de sahiptir.
3) Karbonhidratlarin en büyük rolü, özellikle basit sekerin yiyecege tat vermesidir.
4) AntiketOjeniktirler. Eger karbonhidratlar gereginden az miktarlarda tüketilirse, vücutla normalden fazla ketonlar ve asitler olusur. Bu durum da, agizda kokuya neden olur.
5) Su ve elektrolitlerin vücutta tutulmasini saglarlar.
6) Laksatif (rahatlatici) etkisi vardir.
7) Kolesterol ve trigliserit metabolizmasinda rol alir.
8) Kan, glikoz ve insülin düzeyini kontrol ederler.
9) Normal diyet alan, yetiskinlerde enerjinin %55-60'1 karbonhidratlardan saglanmalidir.
* Karbonhidratlar 3'e eyrilir
- Basit karbonhidratlar basit sekerler= monosakkaritler; meyve sekeri ve benzeri gidalar ...
- Birlesik karbonhidratlar birlesik sekerler= disakkaritler; çay sekeri, süt sekeri ve benzeri gidalar..
- Kompleks karbonhidratlar nisasta ve benzeri gidalar ... diye gruplanmaktadir.
Kompleks karbonhidratiar ve kaynaklari, daha saglikli karbonhidratlardir. Bu nedenle mümklin oldugunca kompleks karbonhidratlar (kepekli un, kepekli esmer pirinç islenmemis pancar sekeri, meyveler, sebzeler) kullanmali, islenmis karbonidratlardan (beyaz seker, beyaz un, reçel, patates püresi) kaçinilmalidir. Karbonhidratlarin içerdigi lifler, karbonhidratlarin en saglikli parçalari, vitamin, mineral ve dogal antioksidantlarin tasiyieisi oldugundan rafine edilmemis kompleks karbonhidratlarin besin degeri yüksektir.
* Besinlerin glisemik Indeksi ve beslenmeye etkileri:
Glisemik Indeks, besinlerdeki kan sekerini etkileme düzeyidir. Karbonhidrat besinlerin kan sekeri üzerinde yapacagi yükseklik derecesinin belirlenmesi için besinlerin glisemik indekslerinin saptanmasi sarttir. Glisemik indeks karbonhidratli besin tüketildikten sonra kan sekerini etkileme düzeyidir. Glisemik indeks kan sekerinin düzenlenmesinde tek basina düsünülemez. Kan sekerinin kontrol altinda tutulmasi için dogru bir beslenme sekli ve düzenli egzersiz de sarttir. Düsük glisemik indeksli besinlerin tüketilmesi tokluk kan sekerinin kontrolünü saglar (ani yükselmeyi önler). Yüksek glisemik indeksli besin tüketmek kan sekerinin ani yükselmesine neden olur. Lifli besinlerin (özellikle kompleks karbonhidratlar) glisemik indeksleri düsüktür. Meyvelerin glisemik indeksleri ise farklilik göstermektedir. Örnegin; elma suyunun glisemik indeksi elmadan daha yüksektir. Bunun nedeni, meyvenin püre ya da su seklinde, meyve ile alinan sekerin vücutta hizlica emilmesi ve kan sekerini yüksltmesidir.
* Yüksek Glisemik Indeksli Besinler
- Patates, havuç, muz
- Beyaz ekmek, beyaz pirinç, fasulye
- Misir, kuru üzüm, bal
- Krakerler, cornflakes, müsli, çekilmis yulaf düsük glisemik indeksli besinler
- Elma, kayisi, seftali, erik, kiraz, greyfurt
- SÜt yogurt, dondurma, yagsiz peynir
- Mercimek, bulgur, barbunya, kabuklu fasulye
Karbonhidrat çesitleri:
A-MONOSAKKARiTLER (Basit Sekerler)
1- Glikoz (üzüm sekeri)
2- Fruktoz (meyve sekeri)
3- Galaktoz (6 karbonlu monosakkarit)
B-DiSAKKARiTlER
1 - Sakkaröz (çay sekeri)
2- Laktoz (süt sekeri)
3- Maltoz (mait sekeri)
C-POLiSAKKARiTLER
1- Nisasta (bitkilerdeki depo karbonhidrat)
2- Glikojen (kas ve karacigerdeki depo karbonhidrat)
3- Sellüloz (posa)
GLIKOZ
Vücutta serbest halde kanda bulunur (100 mL. kanda; 70 - 90 miligram civarinda). Önemli bir enerji kaynagidir. Beyin dokusu, enerji yakiti olarak sadece glikozu kullanir. En çok üzüm, üzümle yapilan yiyecek ve içecekler ile balda bulunur.
FRUKTOZ
Meyve sekeridir. Meyvelerde, pekmez, üzüm, incir ve % 50 oraninda balda bulunur.
SAKKAROZ
Seker pancari ve seker kamisinda bulunur.
LAKTOZ
Insanlarin ve memeli hayvanlann sütünde bulunur.
NISASTA
Bitkilerin tanelerinde, tohumlarinda ve yumrularinda depo edilmis halde bulunan bir karbonhidrattir. Bitkiler için enerji deposudur.
GLIKOJEN
Insan ve hayvan vücudundaki karbonhidratin depolanmis seklidir. Gerektiginde hemen kullanilabilecek yedek enerjidir.
SELÜLOZ
Bitkisel yapida yer alirlar. Yiyeceklerin sindirilemeyen kisimlaridir (posa). Agizdan alinan posanin % 43'ü diski ile atilmaktadir. Bagirsak hareketlerini artirarak, düzenli çalismasini saglarlar. Çig ve kabugu ile yenen meyve ve sebzeler ile, kepekli tahil ürünleri, pasa yönünden zengin yiyeceklerdir.
