Karbon monoksit renksiz, tatsiz, kokusuz, yanici, zehirli bir gazdir. Duvarlardan bile sizabilir. Vücuda solunum yolu ile girer. Karbon monoksit vücutta parçalanmaz, solunum yoluyla disari atilir.
Karbon monoksit zehirlenmeleri siklikla kapali bir ortamda meydana gelen yanma sirasinda olur (bacasi çekmeyen sofben, soba, ocak gibi) ayrica karbon monoksidin kullanildigi veya üretildigi is kollarinda da meydana gelebilir.
Solunum zehiri olan karbon monoksitle meydana gelen zehirlenmelerde kisa süre içerisinde tibbi müdahele yapilmazsa, zehirlenemeler ölümle sonlanabilir. Tehlike kaynaklari :
• Kapali ortamda meydana gelen yanmalar (açik ocaklar, bacasi çekmeyen soba sofbenler, bacasiz gaz sobalari gibi).
• Isitma amaciyla kullanilan her tür soba ve ocakta (havagazli, linyitli, kok kömürlü v.b.) yanma sirasinda olusur.
• Karbon monoksit, havagazi ve jeneratör gazlarinin bilesiminde bulunur. Ayrica kokhane gazlarinda, yangin ve patlamalarda çikan dumanlarda vardir.
• Motorlarin ekzos gazlarinda vardir (benzinli motorlarda çok, diesel motorlarinda daha az). Özellikle kapali garaj, park binalari, feribotlar, motor onarim ve bakim islikleri bu bakimdan tehlikelidir.
Ayrica:
• Yanlis yapilmis ve defektli her tür isitma sistemleri,
• Açik ocaklar,
• Karbon monoksitli gazlarin üretimi, dagilimi, kullanimi,
• Tünel, maden ocagi gibi yerlerdeki yangin ve patlamalar,
• Kimya endüstrisinde karbon monoksit kullanilan islemler, baslica tehlike kaynaklaridir.
Etki Sekli
Karbon monoksidin zehirli etkisi hemoglobine (Hb) (kanda oksijen tasiyan eritrositlerin (kirmizi kan hücrelerinin) içeriginde bulunan bir madde) oksijene göre çok daha fazla baglanmasindan kaynaklanir. Ortaya çikan karboksihemoglobin (CO-Hb) hipoksemiye neden olur. Bu birlesme geri dönüsümlüdür, yani ayrilabilir.
Karbon monoksidin hemoglobine olan baglanma kapasitesi, oksijeninkinden ortalama 300 kez daha güçlüdür. CO-Hb bilesiminin tüm vücut genelindeki durumu zehirlenmenin derecesini belirler. Bu da su etkenlere baglidir:
• Soluk alma havasindaki CO konsantrasyonu,
• Solunum dakika hacmi, etki süresi,
• Hemoglobin miktari.
Zehirlenme (Akut)
Hemoglobinin % 20si CO-Hbe dönüstükten sonra belirtiler giderek siddetlenir:
• basagrisi
• bas dönmesi
• bulanti, kusma,
• tasikardi ve kan basinci yükselmesi,
• bazen pektanjinöz yakinmalar,
• kulak çinlamasi,
• dalginlik,
• genel bitkinlik,
• apati,
• bazen kas kranplari,
• cildde kiraz kirmizisi renk,
• bilinç kaybi (% 50 CO-Hb olusumunda),
• Ölüm (% 60-70 CO-Hb olusumunda)
Kronik Saglik Bozuklugu
Düsük miktarlarda uzun süre maruziyete bagli zararlari öncelikle merkezi sinir sistemi ve kalpte ortaya çikar.Dar anlamda kronik karbon monoksit zehirlenmesi tartismalidir. Ne var ki, yinelenen, az miktarda, ancak uzun süreli maruziyetlerde, psikolojik ve sinirsel bozukluklar ortaya çikmaktadir.
Akut zehirlenmelerinin biraktigi sekeller de bunlara katilabilir.
• Uyku, bellek bozukluklari, parkinsonizm,
• görme ve konusma bozukluklari,
• kalpte aritmiler, miyokard zararlari.
Özel Laboratuvar Testleri
• Kanda karboksihemoglobin (normalde kandaki Hbnin % 1i COHbdir, sigara içenlerde % 10a kadar saptanabilir, tolere edilebilen üst sinir: % 20, eksitus: % 60-70)
• Solunum (disari verilen) havasinda karbon monoksit.
Ilk Yardim
• kazada yerinden uzaklastirma, temiz havaya çikarilmalidir
• suni solunum
• gerekirse entubasyon
• oksijen verilir
• solunum ve dolasima yardimci ilaçalr verilir
• hasta sicak tutulmalidir
• Suni solunum ve gerekirse kalp masaji uzun süre yapilmalidir
Karbon monoksitle ilgili bazi teknik bilgiler:
• Formülü : CO
• Rölatif Molekül agirligi : 28,1
• Kaynama noktasi : -191,5°C
• Ergime noktasi; : -205°C
• Yogunluk (0°C) : 1,25 g/It
• Buhar yogunlugu (hava = 1) : 0,97
• MAK degeri: 50 ppm (sm3/m3)= : 55 mg/m3
