Sinir Sisteminin Çalismasi
Sinir hücresi, beyin ve sinir sisteminin temel yapisidir. Her hücre birbirine sinaps denilen kontak noktalarla baglidir. Beyin ve sinir sistemi sizin, vücudunuzun çesitli kisimlarindan ve dis dünyadan girdileri alma vasitaniz ve ayni zamanda vücudunuzun her tarafina mesajlar iletme vasitanizdir. Bu mesajlar koordinasyon, ögrenme, hafiza duygu ve düsünce gibi fonksiyonlari etkiler. Sistemdeki temel ünite sinir hücresidir (nöron). Bir nöron bir hücre gövdesi, bir ana dal lifi (axon) ve pek çok sayida daha küçük lif dallari (dandritler) ndan meydana gelmistir. Her bir nöron diger nöronlara axonlar ve dandritler üzerindeki sinapslar yoluyla baglidir. Bir nöron diger nöronlardan sinapslar yoluyla kimyasal sinyaller alir. Bu gelen sinyallerin hepsi nöronun içinde elektriksel bir sinyal olarak birlestirilir ve sinapslar yoluyla disariya bir sinyal gönderebilir veya göndermeyebilir.
Beyniniz yaklasik olarak 100 milyar nörondan ve bunlarin baglantilari ve destekleyicisi hücrelerinden meydana gelmistir, bunlar toplam olarak kabaca 3 pound (350 kg) doku eder. Enterkonnekte iletim yapan, nöronlardan meydana gelen bu yogun sebeke, faaliyetleriniz için gereken bütün kumanda sinyallerini tasimak üzere organize edilmistir. Bu sistemin ögeleri beyin, beyin sapi ve omuriliktir. Omuriliginiz beyninize beyin sapi ile baglidir. Bu beyin sapi, medulla, pons ve orta beyin(mezensefalon)'dan meydana gelmistir. Beyin sapiniz hayati fonksiyonlarinizdan bir çoguna kumanda eder (nefes alma ve kan dolasimi gibi). Beyninize bagli olan kafatasi sinirleri yüzündeki, gözlerinizdeki, dilinizdeki ve bo-gazmizdaki adalelere kumanda etmek üzere beyin sapindan çikar, bunlar ayni zamanda bu kisimlardan beyine duyulari geri tasirlar.
Beyin sapina ek olarak beyninizin iki büyük bölümü daha vardir, serebrum ve serebel-lum. Serebrum (beyin), kivrim kivrim sinir dokusu kitlelerinden meydana gelmistir. Iki yana bölünmüstür (Serebral yari küreler). Bunlar ortada corpus coliosumla birbirine bagintilidir. Konusma, hafiza ve görme gibi bilinçli fonksiyonlara serebral yari küreler kumanda eder. Bu yari kürelerin içindeki belirli alanlarin, konusma ve vücudun belirli kisimlarindaki adalelere kumanda etme gibi fonksiyonlardan sorumlu olduklari bilinmektedir. Genelde, vücudun sag tarafindaki adalelerin kumandasi beynin sol yari küresinde bulunur, vücudun sol tarafindaki adalelere de sag yari küre kurnanda eder. Hafiza, tanima ve kisilik gibi diger fonksiyonlar herhangi bir belirli alanda yogunlasma-mistir. Daha yüksek beyin fonksiyonlarinin serebral alanlarla baglantisi çok aktif bir arastirma alanidir. Beynin diger büyük bölümü olan serebellum (beyincik), serebral yari kürelerin altina sikistirilmis durumdadir. Serebellum, sizin koordinasyonunuzu, dengenizi ve genellikle farkinda olmadiginiz diger fonksiyonlari yönetir.
Beyninizin özünde (merkezinde) beyin sapinin üstünde hipatalamus ve talamus bulunur. Hipotalamus, uykuyu, istahi ve cinsel duyguyu etkileyen bir hormon düzenleyici merkezdir. Talamus, fonksiyonu duygularinizin birçogunun birlesmesi, iletilmesi ile ilgili olan bir grup sinire kumanda eder. Beyniniz ve omuriliginiz yani toplu olarak merkezi sinir sistemi denen kisim bir kemigin içine yerlestirilmistir. Beyin kafatasi tarafindan korunur, omuriligi de omurgalar korur. Beyin ve omurilik üç kat tabakadan meydana gelmistir (menenjler): Dura mater (en distaki) araknoid (ortadaki) ve pia meter (en içteki). Bu tabakalar beyin için ve omurilik için yastik görevi yapar ve buna ek olarak omurilik sivisi denen bir sivi araknoid ile pia mater arasinda beyninizi ve omuriliginizi çevreleyen kemikler tarafindan zarara ugratilmaktan da korur.
Periferal (çevresel) sinirler beyin ve omurilikten vücudunuzun bütün diger kisimlarina gider. Bu sistemin bölümleri dallandiklari omurilik bölgelerine göre isimlendirilmistir: Boyun (servical), gögüs (toraks), asagi arka (lumban ve pelvis (sakral).
Omurilik, beynimizle çevresel normal faaliyetini sürdürebilmesi için gerekli oksijen ve besinleri, beyne sürekli akan kan saglar. Kan bazi ana arterlerle beyne ulasir. Sistemimizin en uzak noktalari arasinda ileri geri sinyaller tasiyan bir merkezi komünikasyon sistemi gibi çalisir. Otonom sinir sistemi kan damarlarindaki düzgün adalelere (vasküler) ve iç organlara (vi-seral) ekzokrin ve endokrin guddelerine ve iç organlarin fonksiyonel hücrelerine olan sinir dagilimidir. Bu sistem bilinçsiz, fakat hayati olan faaliyetleri kontrol eder (kan akisinin dagilimi, tansiyonun düzenlenmesi, nabzin, terlemenin ve vücut isisinin düzenlenmesi gibi) Oksijen ve besleyici maddeleri tasiyan atardamardaki kan beyninizin fonksiyon göstermesi için hayati bir maddedir. Küçük boyuna ve agirliginin az olmasina ragmen beyniniz, kalbinizin kan çiktisinin yüzde 20'sini ve dinlenme halinde vücudunuzun kullandigi oksijenin yüzde 20'sini kullanan kan, beyne, vertebro-baziler ve korotid arterler (sahdamari tarafindan iletilir. Bunlar kalbinizden çikarak boynunuzdan yukari dogru uzanirlar. Ondan sonra bu büyük arterler, kani beyninizin çesitli bölgelerine dagitmak için daha küçük arterlere bölünürler.
Bu karmasik sistem birçok etkiye karsi açik ve zarar görebilecek durumdadir. Beyine giden kan miktarindaki azalma (aksama) felçlere yol açar. Sinir hücrelerinin dejenerasyonu Alzhe-imer hastaligi, amyotrofik lateral sekleroz (omurilik yan kolonlarinda ve medulla oblon-gata'da oldugu zaman kol ve bacak kaslarinda kuvvet kaybi) ve Parkinson hastaligi gibi hastaliklara yol açar. Beynin enfeksiyona karsi iltihaplanma tepkisi menenjite ve ansefalite sebep olur. Polio (çocuk felci) omurilik ve beynin bazi kisimlarinda meydana gelen bir virüs enfeksiyonudur. Bas yaralanmasi veya beyinde bir tümör yapisal hasara neden olabilir. Anlama bozuklugu denen (cognitive disorders) ve dikkati toplama veya yazili kelimeleri yorumlama gibi zihin islem kapasitelerindeki problemler ögrenmeyi engelleyebilir. Nöbetlere (havale) sinir hücrelerinin anormal ateslenmeleri neden olur. Nevraljiler sinirleri etkileyen problemlerdir. Asagidaki bölümler bunlari ve diger sik görülen sinir sistemi bozukluklarini ayrintili olarak anlatmaktadir.
Nörologlar ve sinir cerrahlari sinir sistemi bozukluklarini tedavi eden uzmanlardir. Belirti ve bulgular çok sayida ve çesitli oldugu için teshis zor olabilir. Nörolojik hastalikla psikiyatrik (psisik) hastalik arasinda ayirim yapmakta da zorluklarla karsilasilabilir. Zaman boyunca belirtilerin özelliklerinin ve düzeninin dikkatlice belirlenmesi, laboratuvar testlerine ek olarak birçok muhtemel teshis arasinda karara varmak için gerekli olabilir.
