ZEHIRLENMELER : Vücuda alindiginda ya da temas ettiginde dokulann islevlerini
bozan maddelere zehir, ortaya çikan bozulduga zehirlenme denir. Zehirler basit
örseleyici maddeler, dogrudan degdikleri dokulara zarar veren yakici maddeler,
çirpinmalara yol açan maddeler, sayiklama ya da komaya neden olan maddeler,
kalbIn islevini bozan maddeler ve alyuvarlari etkileyen maddeler olarak
siniflandirilabilir. Zehirler agiz yoluyla sindirim sistemine, solunum yoluyla
akcigerlere alintr. Aynca birçok zehirli madde deriden emilerek vücuda girer.
Bazi hayvanlarin isirigi ve sokmasi da zehirlenmelere yol açar. Çamasir
sulanndan boyalara, böcek öldürücülerden ilaçlara kadar zehirleyici özelligi
olan birçok madde günlük yasantida yaygin biçimde kullanildigindan, özellikle
çocuklar için büyük tehlike olusturur. Bu maddeleri çocuklardan uzak tutmaya
yönelik etkili önlemler alinmalidir.
Yapilmasi Gerekenler : Akut
zehirlenmede ilkyardim için öncelikle yasamsal islevleri degerlendirmek gerekir.
Karaciger ve böbrek gibi bazi yasamsal organlann islevlerini düzeltme isi
sonraya birakilabilir. Ama koma ve havale gibi merkez sinir sistemini; tansiyon
düsmesi, sok, kalp ntmindeki düzensizlikler ve kalp durmasi gibi dolasim
sistemini; solunum yetmezligi ve solunum durmasi gibi solunum sistemini
ilgilendiren belirtilere öncelik verilmelidir. Zehirli maddenin bilinmesi,
hastaya uygulanacak ilkyardim ve tedavide büyük önem tasir. Bu nedenle
zehirlenen kisinin yaninda bulunanlann hastanin durumunu aynntili biçimde
ögrenmesi, zehnin ne zaman, ne miktarda ve hangi yolla alindigini belirlemesi,
bu bilgileri hekime iletmesi son derece yararlidir.
Zehirli Maddenin
Vücuttan Atilisi : Zehirli gazlann solunmasina bagli zehirlenmelerde hastayi
bulundugu kapali ortamdan uzaklastirip açik havaya çikarmak gerekir. Bu
yapilamiyorsa camlar açilarak içeriye temiz havanin girmesi saglanmalidir.
Ortamda yanici gaz bulunmasi durumunda en küçük bir kivilcim olusumunu
engellemek, elektrik dügmelerini açmamak gerekir. Agiz yoluyla zehirlenme
durumunda kusturma ya da midenin yikanmasiyla mide bosaltilir. Midenin
bosaltilmasi genellikle zehirli maddenin alimindan dört saat sonrasina kadar
etkilidir. Bagirsak hareketlerini yavaslatan maddelerle ortaya çikan
zehirlenmelerde, koma ve sok durumlarinda 12 saat sonra bile midenin
bosaltilmasi etkili olabilir. Kusturmanin tehlikeli oldugu durumlar da vardir.
Tuzruhu (hidroklorlk asit) ve kezzap (nitrik asit) gibi asitler, çamasir suyu
(sodyum hidroksit) ve amonyak gibi alkaliler yakici zehirlerdir. Kusmayla bu
maddeler yemek borusuna, bogaza ve agza daha çok zarar verecektir. Bilinç
bulanikligi ve kaybi oldugunda ya da soluk boru suna kaçtiginda bogulmaya yol
açabilecek köpüren sivilar alindiginda hastayi kusturmamak
gerekir.
Hastanin kusturulmasi olanaksizsa ya da tehlikeliyse mide
yikamasi yapilir. Ama yakici zehirlerde bu yöntem gene uygulanmamalidir. Emilimi
yavas olan zehirlerde ya da hastaya 10-12 saat sonra müdahale edilebildiginde,
sodyum sülfat ya da magnezyum sülfat gibi güçlü bir müshil yararli olabilir.
Böcek ilaci, naftalin, fosfor ve yagda eriyen maddelerin alinmasi durumunda ise
bagirsaklardan emilimi kolaylastiracagi için müshil verilmez. Agiz yoluyla
zehirlenmede sorumlu maddenin niteligi bilinmese de, aktif karbon gibi emici
özelligi olan ilaçlar zehrin etkisini azaltabilir. Suda çözünen 50-100 mg aktif
karbon, midede önemli miktarda zehri emip bagirsaga geçmeden baglayabilir.
Sindirim kanalina giren maddelerin büyük bölümü bagirsaklarda emilir. Aktif
karbon, kusturucu bir maddeden önce ya da özgül bir panzehir ile birlikte
verilmemelidir. Çünkü bu maddeleri de emebilir.
YAKICI MADDELERLE
ZEHIRLENMELER : Evlerde en çok kullanilan yakici madde, çamasir süyu olarak
bilinen yüzde 3-6lik hipoklorit çözeltisidir. Ayrica tuzruhu (hidroklorik asit)
gibi asitler ve çamasir sodasi gibi güçlü alkaliler de evlerde kullanilan yakici
maddeler arasinda yer alir. Çocuklarda hipokloritin öldürücü dozu 15-30 mldir.
Bu ürünlerin içilmesi, agiz ve üst sindirim yollan mukozasinda örselenmeye bagli
belirtilere yol açar. Agri, kanli olabilen kusma, yutak ve girtlak ödemi ortaya
çikar. Agir olgularda yemek börusu ve mide delinebilir. Aynca asiri tansiyon
düsmesi, bilinç bulanikligi ve korna görülebilir. Güçlü asit ve baz buharlannin
solunmasi, örselenmeye bagli bogulma, öksürük ve akciger ödemine yol açar.
Deride örselenmeye bagli bozukluklar ve degisik siddette yaniklar
olusabilir.
Tedavi - Süt ya da mangnezyum sütü (rnagnezyum hidroksit),
alüminyurn hidroksit ve nisastali su gibi mukoza koruyucu maddeler verilerek
örseleyici sivinin seyreltilmesi saglanir. Mide yikamasi delinme olasiligi
nedeniyle yapilmaz. Kusma yoksa ve yakici madde az miktarda alinmissa çok
dikkatli biçimde mide yikanabilir. Kan, plazma ve sivi verilmesi, ödemler için
kortizon, darlik olusmasini önlemek için yemek borusuna tüp sokulmasi gibi
tedavi girisimleri uygulanir. Deri ve mukoza lezyonlari bol su ve sodyum
tiyosülfat çözeltisiyle yikanir. Solunuma bagli brons kasilmasi aerosol
biçiminde brons genisleticilerle ve kortizonla tedavi edilir. Antibiyotik ve
bikarbonat verilmemelidir.
DETERJANLAR : Evlerde en çok kullanilan
anyonik, iyonik olmayan ve katyonik tipleri vardir. Anyonik deterjanlarin yol
açtigi belirtiler bulanti, kusma ve ishalle birlikte hafif mide-bagirsak
örselenmesidir. Iyonik olmayan deterjanlarin hiçbir zehirli etkisi yoktur.
Katyonik deterjanlar sindirim yollari için son derece örseleyicidir.
Yutulmalarindan sonraki dört saat içinde bile ölümcül olabilen agir belirti-lere
yol açabilirler. Bu tür zehirlenme bulanti, kusma, tansiyon düsmesi,
sok,çirpinma nöbetleri ve komaya neden olabilir. Aynca deride örselenmeye bagli
alerjik tepkiler ortaya çikabilir.
Tedavi - Sivi ve baglayici maddeler
(magnezyum sütü, alüminyum hidroksit, nisastali su) verilmelidir. Iyonik olmayan
deterjanlarin alinmasi durumunda agizdan sivi verilmesi yararli olabilir, ama
herhangi bir tedavi gerekmez.
Katyonik deterjanlarla zehirleninede acil
önlemler, solunum yollarinin açik tutulmasi, süt ya da aktif karbon verilmesi,
agir olmayan durumlarda kusturma ve midenin yikanmasidir. Yemek borusu ve midede
yara varsa, kusma ve mide yikamasi zararlidir.
Panzehir: Sabun, emilmeyen
katyonik deterjanlan etkisizlestirmeye yarayan önemli bir panzehirdir.
Genel
önlemler: Solunum yollari açik tutulmali, yatistinci ilaçlarla havale önlenmeli,
tansiyon düsmesine karsi sivi verilmelidir.
KOZMETIKLER : Kozmetiklerin
agizdan alinmasi özellikle çocuklarda sik rastlanan bir durumdur. Parfümlerin
yutulmasi agizda yanma, titreme ve genel durum bozukluguna yol açar. Alinan
miktar 30 cc'yi asmissa kusturma ve midenin yikanmasi gerekir. Daha düsük
dozlarda ise alinan parfümü seyreltmek amaciyla agiz yoluyla sivi verilir. Oje
ve aseton gibi eriticilerde de belirtiler aynidir ve benzer bir tedavi
uygulanir. Tiras losyonlari, deodoranlar, saç tonikleri, günes yagi ve kremleri,
kolonyalar belirli miktarda etil alkol içerir. Bu maddelerin almmasi agizda
yanma, kusma, bazen de sarhosluga yol açar.
Tedavi - Parfümler için
belirtilen tedavi uygulanir. Çocuklarda bu ürünlerin alinmasmdan sonra, havale
ve korna ile seyreden alkole bagli kan sekeri düsmesi ortaya çikabilir. Tedavi
için damar yoluyla sekerli çözeltiler verilir.
Tütün : Akut tütün
zehirlenmesi, genellikle asiri sigara içilrnesinden sonra ortaya çikar ve
sigaralarda yüzde S'e, purolarda yüzde 2'ye kadar çikan degisik yogunluktaki
nikotinden kaynaklanir.
Eriskin için öldürücü doz, agiz yoluyla yaklasik
15-20 gr tütündür. Bir çocugun 1-2 gr tütün almasi ölümcül olabilir. Tek bir
izmarit yutmak genellikle zehirlenmeye yol açmaz.
Genellikle sigaraya
bagli olan akut tütün zehirlenmesi, bas agrisi, çarpinti, soguk terleme,
solgunluk, tükuru k salgisinin artmasi, bulanti, kusma, ishal ve halsizlikle
kendini belli eder. Doz yüksekse bitkinlik, çirpinma nöbetleri, solunum
yavaslamasi, kalp ritminde düzensizlik ve korna görülür. Bes dakika ile dört
saat arasinda degisen bir sürede o yüksek nikotin dozlanna bagli ölüm ortaya
çikabilir.
Tedavi - Zehirlenme solunum yoluyla gerçeklesmisse, hasta açik
havaya çikanlir. Kalp ve dolasimda nikotine bagli etkiler izlenir. Agiz yoluyla
zehirlenme durumunda:
1) Mide yikanir.
2) Damar yoluyla sivi
verilir.
3) Kalp-dolasim bozukluklari kontrol edilir.
GAZ VE BUHARLAR
: Solunum yoluyla gerçeklesen zehirlenme durumunda hasta hemen açik havaya
çikarilmali, soguktan korunmali ve hareket edip yorulmasi önlenmelidir.
Zehirlenmeyi agirlastiracak bir akciger hasanna yol açmamak için hastanin
yürütülmemesi gerekir. Solunum ileri derece güçlesmisse, hemen yapay solunum
uygulanmalidir. Zehirlenme deriden emilim yoluyla gerçeklesmisse, hastanin
zehirli madde bulasmis giysileri çikarilmali, vücudu hemen su ve sabunla
yikanmalidir.
Gida Zehirlenmeleri : Günümüzde gida maddelerinin büyük
bölümü az ya da çok islemden geçirilerek satisa sunulmaktadir. Ambalajli gida
maddelerinin saglik kurallarina uygun biçimde üretilme ve üzerleri-ne son
tüketim tarihlerinin yazilma zorunlulugu sayesinde insan sagligi için sakinca
yaratma olasiliklan en aza indirilmistir. Ama besinlerin saklanmasinda ve
hazirlanmasinda yapilan hatalar bazen zehirlenmeye neden olabilir. Aynca bazi
besinler dogal hallerinde çesitli zehirli maddeler içerir. Bunlarin yanlislikla
ya da asin miktarda yenmesi de zehirlenmelere yol açabilir.
BOTULIZM :
Clostridium botulinum, oksijensiz ortamlarda çogalan bir bakteri turu dür.
Urettigi zehir çok güçlüdür. Botulinus zehri (botulinus toksini) ya da botulin
denen bu madde, çok az miktarda bile sinirsel iletinin kas liflerine geçisini
engelleyerek felçlere yol açar ve solunum kaslannin felci sonucunda ölüme neden
olur. C. botulinum genellikle toprakta yasar ve isiya dayanikli sporlar
olusturur. Konservelenecek taze yiyeceklere bulasabilen bu sporlar, özellikle
evde hazirlanan, uygun sicaldik derecesinde ve yeterince uzun süre pisirilmeden
kapatilmis konservelerde gelismesini tamamlayarak bakteriye dönüsür. Kapali kap
içindeki oksijensiz ortamda çogalan bakteriler botulinus zehrini
salgilar.
Sporlann tersine bu zehir isi karsisinda kolayca parçalanip
etkisini yitirir. Ama isitilmadan yenen bulasmis konserveleri yiyen kisilerde
botulizm denen zehirlenme ortaya çikar. Zehirlenmenin ilk belirtileri olan mide
bulantisi ve kusma genellikle zehirli yiyecegin alinmasini izleyen alti saat
içinde görülür. Zehirlenen kisi yorgunluktan, bas agrisi ve bas döiimesinden
yakinir. Görüsü bulaniklasir ve çift görme baslayabilir. Kaslardaki genel
güçsüzlük solunum kaslanni da etkilediginden hastanin yasami tehlikeye girer.
Solunum kaslan felcini atlatan hastalar genellilde iyilesir. Hemen tani
konabilirse, zehri etkisiz duruma getiren panzehir verilerek hastamn yasama
sansi artinlir.
