Demir eksikligi anemisi kendi basina bir hastalik degildir, her zaman baska bir
hastaligin bir semptomudur. Nedenleri arasinda Uzun süreli kanamalar; gebelik,
emzirme ve gelisme çagi gibi demir gereksiniminin arttigi durumlar; yiyecek
emilim bozuklugu, spru hastaligi gibi demir emilim bozukluklari; besinlerle
yeter miktarda demir alinamamasi sayilabilir. Özellikle üreme çagindaki
bayanlarda çok sik rastlanan bir durumdur.
Belirtiler
o Solukluk,
o
çarpinti,
o nefes darligi,
o yorgunluk,
o halsizlik gibi genel anemi
belirtileri yaninda
o dudak köselerinde çatlaklar,
o tirnaklarin
kirilmasi,
o saçlarin kirilip dökülmesi,
o dil yanmalari,
o yutma
güçlügü (Plummer-Vinson sendromu),
o istahsizlik,
o kabizlik gibi
semptomlar da bulunur.
Laboratuar
Hipokrom anemi bulgulari olarak
Ortalama Eritrosit Hacmi 81 den az, Otralama Eritrosit Hemoglobin 27 den düsük
bulunur; eritrosit morfolojisinde mikrositoz, poikilositoz, anülositoz,
anizositoz saptanir. Serum demir düzeyi normalden düsük bulunur.
Serum
ferritin düzeyinin veya kemik iliginde sideroblastlarin azalmis bulunmasi taniyi
kesinlestirici kriterlerdir; kemik iliginde demir deposunun yoklugunu ifade
ederler. Kemik iligi tetkikinde eritrosit yapim hizinin arttigi saptanir. Serum
ferritin düzeyinin azalmis bulundugu vakalarda kemik iligi incelemesine gerek
kalmaz.
Tedavi
• Demir eksikligini yaratan sebebin arastirilmasi:
Demir eksikligi anemisi tanisi konduktan sonra demir eksikligi olusturan sebebe
yönelik inceleme yapilmalidir. Mesela mide tümörü veya diyafragma fitigi gibi
uzun süreli kanama yapan bir neden ortaya çikarilabildigi takdirde bunun cerrahi
yoldan tedavisine çalisilir, aksi halde demir tedavisi yarar saglamaz.
•
Kan verilmesi: Agir demir eksikligi anemilerinde tedaviye kan transfüzyonlari
ile baslanilmasinin akut yarari vardir, kemik iligi uyarilmis olur.
•
Demir tedavisi: Uzun süreli demir eksikligi anemilerinde demir tedavisine
agizdan demir ilaçalriyla baslanmalidir. Saf demir ilaçlari tercih edilmelidir.
Demirli ilaçlar aç karnina veya yemekler arasinda alinirsa daha iyi emilir,
fakat hastalarin çogu mide yakinmalari nedeniyle tok karnina almayi tercih
ederler. Agiz yoluyla asiri dozda demir alinmasinin sakincasi yoktur, zira ince
barsaklardan demir emilimi vücudun gereksinimi oraninda olur ve hemosideroz
(fazla demir depolanmasi) tehlikesi ortaya çikmaz.
Agizdan günlük demir
elementi dozu 100-200 mg dir. Preparatlari kullanirken her birinin içerdigi
demir miktari göz önünde tutularak dozlama yapilmalidir.
• Vitamin C,
mineral ve diger vitaminlerle takviye edilmis demir preparatlarinin saf demir
preparatlarina bir üstünlügü yoktur. Demir tedavisine baslamadan önce
retikülosit sayimi yapilmali ve hastanin tedaviye cevabi 7 gün sonraki
retikülosit sayimi ile kontrol edilmelidir.
Retikülosit krizi denen
retikülosit artisi (% 20 nin üzerine çikmasi) demir tedavisine cevap alindigini
ifade eder. Aksi halde demir eksikligi disinda bir baska anemi ihtimali
arastirilmalidir (aplastik anemi?). Demir tedavisine retikülosit kriziyle cevap
alindiktan sonra agizdan demir verilmeye 3 ay kadar ayni dozda devam edilerek
vücudun demir depolari doldurulmalidir. Hemoglobin miktari 10 gün sonra artmaga
baslar ve yeterli hemoglobin artisi tedavinin 25 inci gününden sonra saglanmis
olur.
Parenteral (igne seklinde) demir tedavisi, uzun süreli demir
eksikligi anemilerinde pek gerekmez. Ancak ince barsaklardan emilim bozuklugu
olanlarda veya oral (agizdan) demir tedavisine tahammül gösteremeyenlerde
basvurulabilir. Kas içi ve damar içi zerkleri mümkündür.
Damar içi
zerklerinin teknik zararlari ve yan etkileri fazla oldugu için pek
tutulmamaktadir. Kliniklerde kas içi demir zerkleri tercih edilmektedir.
Jectofer ampullerinin i.m. zerkleri agrilidir. Ferrum Hausmann in i.m. zerkleri
ise agrisizdir.
Ampulünde 100 mg elemanter demir bulunur.
•
Parenteral demir dozaji: Hemoglobini % 1 g artirabilmek için ortalama 200 mg
demir elementine gereksinim oldugu hesaplanmistir. Kadinlarda bu miktar 50 mg
kadar fazladir. Hemoglobin açigi (normal miktar - hastadaki HIb miktari) 200 ile
çarpilir. Bulunan rakama depo demiri olarak 1000 mg eklenir ve elde edilen gr
kadar parenteral demir, Ferrum Hausmann ampulündeki 100 mg a bölünür. Böylece
kaç ampul Ferrum Hausmann kullanilacagi hesaplanmis olur. Bu sekilde bulunan
sinirin asilmasi dogru olmaz, zira i.m. yoldan verilen demirin hepsi dolasima
ulasacagi için hemosideroz (karaciger yetmezligi, diyabet) tehlikesi dogar.
Genellikle parenteral demir tedavisi için 20-30 ampul yeterli
olmaktadir.
Demir tedavisinin yan etkileri:
Oral kullanimda bulanti,
kusma, mide agrisi, ishal görülebilir. Kas içi kullanimda ise zerk yerinde agri,
iltihaplanma, hafif solunum güçlügü ve gögüs agrisi olabilir. Damar içi
zerklerde ise sok, asiri kusmalar, terleme, sirt ve gögüs agrilari
olabilmektedir.