Jet-Lag Olayi Nedir
Bütün hayvanlarin vücutlarinin, uyuma, vücut isisi, üreme zamani gibi periyodik fonksiyonlarini kontrol eden biyolojik bir iç saatleri vardir. Bu iç saatlerin çogu, kendi fonksiyonlari için kendi zaman dilimlerinde çalisir, ancak isik ve sicaklik gibi dis etkenlerden de etkilenir. Eger Istanbul'dan Newyork'a uçarsaniz, sizin vücut saatiniz hala Istanbul'a ayarlidir. Örnegin Istanbul'dan saat 12:00'de havalanir, 8 saatlik bir uçustan sonra Newyork'a varirsaniz, vücut saatiniz 20:00'dedir ama Newyork saat 13:00'ü yasamaktadir. Vücudunuzun saati ortama göre 7 saat ileridedir. Karniniz acikacak, biraz sonra uykunuz gelecektir ama, aksam olmasina bile daha 7-8 saat vardir. Iste bu olaya jet-lag denilir. 'Lag'in Ingilizce'de anlami geri kalma, gecikmedir. Bu durumda uçustan sonra insanda yorgunluk duyulmakta, özellikle okuma, araba kullanma ve is görüsmeleri gibi konularda motivasyon ve konsantrasyon eksikligi görülmektedir.
Dünya dönüsünü 24 saatte tamamladigindan, dünya yüzeyi kuzeyden güneye her biri l saatlik 24 zaman bölgesine bölünmüstür. Örnegin Istanbul ile Newyork arasinda 7 zaman bölgesi vardir ve ayni anda Istanbul'da saat 14:00 iken, Newyork'ta sabah 07:00'dir. NASA'ya göre insan vücudunun biyolojik saatinin her bir zaman bölgesine, yani bir saatlik bir zaman degisimine alismasi bir gün almaktadir. Bu durumda Istanbul'dan NewYork'a gidince vücut kendini ancak 7 gün sonra adapte edebilmektedir. Jet-lag olayi uçma mesafesine degil, kaç zaman bölgesinden geçtiginize baglidir. Ayni mesafe, ayni zaman bölgesinde kuzey-gü-ney mesafesinde gidilince jet-lag olayi görülmemektedir.
Jet-lag olayinin doguya dogru mu, yoksa batiya dogru mu seyahatte daha çok görüldügü tartisma konusudur. Süphesiz bu insanlarin çogunlugunun yapisina ve yasam düzeyine baglidir. Yapilan anketler sonucunda, çogunlugun doguya dogru yapilan uçuslarda daha çok rahatsiz oldugu, insanin vücut saatini hizlandirmada, yavaslatmaya göre daha fazla zorlandigi görülmektedir. Küçük çocuklarin pek etkilenmedigi jet-lag olayindan en çok etkilenenler ise günlük yasantisi düzenli ve rutin isler yaparak yasayanlardir. Uçaktaki havanin kuru olmasi, seyahat süresince hareketin kisitli olmasi, içki içilmesi, yeterli sivi içecek alinamamasi, farkli iklimde farkli yemekler, insanlarda jet-lag'a karsi direnç kirici diger etkenlerdir.
