Dünyada bugün 1 milyar, Türkiye'de ise 22 milyon kadar cep telefonu kullanicisi oldugu saniliyor. Küçük çocuklari ve iyice ileri yastakileri saymazsak, Türkiyede her iki kisiden biri cep telefonu kullanmakta. Özellikle Türkiye'de birçok kisinin yollarda, bekleme salonlarinda ve parklarda' elleri kulaklarinda' dolastigini görmekteyiz. Gitgide daha çok kullanilan cep telefonlarinin sagliga etkileri nedir?
Bilim teknik bu konuda ne diyor? Bu yazimizda 'bilim teknigin bugün ulastigi düzeydeki gerçekçi degerlendirmeleri, konuya yabanci olanlarin kolayca izleyebilmeleri için, oldukça basit bir dilde aktarmaya çalisacagiz. Cep telefonlarinin sagliga etkilerinin daha iyi anlasilabilmesi için, her seyden önce, Cep Telefon Sistemlerinin nasil çalistiklarini kisaca açiklamak yararli olabilir.
√ Cep telefon sistemleri nasil çalisiyor?
Sayilari gitgide artan cep telefonlarina, elektromanyetik dalga yayan, bir çesit tasinabilir 'radyo verici ve alicisi' gözüyle bakilabilir. Cep telefonlari hiçbir zaman, birbirleriyle dogrudan iletisim-kuramazlar, hatta yan yana dursalar bile. Bunlarin arasindaki iletisim, genellikle yüksek yerlere (ev çatilarina, direklere vb.) yerlestirilmis ve adina 'Baz Istasyonlari denen, sistemler araciligiyla yapiliyor.
Cep telefonu kullanan kisilerin.. sayisi çogaldikça zorunlu olarak baz istasyonlari sayisi da çogalmaktadir. Bir kenti ve hatta bir ülkeyi kapsayan baz istasyonlari, bal petegine benzetilebilecek birçok hücrenin merkezlerine yerlestirilmis, alici ve verici antenli sistemlerden olusmaktadir.
Böyle bir sisteme 'Hücresel Iletisim Sistemi' deniyor. Baz istasyonu konusmayi, sabit bir kablo üzerinden ya da yönlendirilmis elektromanyetik dalga demeti halinde (yönlü radyolinklerle) Mobil Anahtarlama Merkezlerine ulastirir ve konusma, oradan ,'Cep Telefon Sistem Sunucusunun' Ana Bilgisayarina iletilir. Bu bilgisayar, tüm cep telefonlarini nerede olduklarini bildiginden konusmayi, alici cep telefonun bulundugu en uygun baz istasyonuna yollar ve oradan da alcinin cep telefonuna ulasir ve karsilikli konusmalar ayni yoldan gidip gelir.
Konusma ücretleri de bu bilgisayarda hesaplan Ana Bilgisayarin her bir cep telefonunun yerini belirleyebilmesi için, her cep telefonunun belirli araliklarla sinyal vermesi gereklidir. Cep telefonu çok sik yer degistirmediginde, telefon daha uzun zaman araliklarinda, örnegin her Yarim saatte bir, bir saniyeden daha az süren kisa sinyaller verir, Sik yer degistirmelerde ise 'yer bildirme sinyalleri' siklasir.
√ Elektromanyetik dalgalar nasil ve ne ölçüde etkiler?
Merkezinde küçücük bir cep telefonu olan büyücek bir küre tasarlarsak, bu kürenin sogan kabuklari gibi iç içe Sarilmis küresel yüzeylerinin, demet seklinde yayin yapilan yöndeki her noktasina, bu antenin yaydigi elektromanyetik dalgalar ulasir ve bunlar bu bölgede bir 'elektromanyetik alan' olusturur. Küre merkezinden ya da antenden uzaklastikça alan siddetinin ve böylelikle elektromanyetik dalgalarin etkisinin azalacagi açiktir.
Baz istasyonlari, elektromanyetik dalgalari, genellikle yönlendirilmis demet seklinde yaydiklarindan, örnegin yerlestirildigi çatinin altindaki apartman dairesinden çok, demetin yayildigi yönde (baz istasyonunun kapsayacagi yollara ve uzaktaki yapilara dogru) etkili olabilirler ama, dalgalarin siddeti, kabaca, aradaki uzakligin karesiyle ters orantili olarak büyük ölçüde azaldigindan, bunlarin oralardaki insanlara etkileri, çok kez, cep telefonlarinin insana etkilerinden daha azdir.
Öte yandan, baz istasyonlarinin, bal petegi benzeri sik hücrelere sistemiyle kurulmus olmasi sonucu, hem baz istasyonlarinin ve hem de cep telefonlarinin alçak güçte çalismalari saglanarak iletisim kurulur. Böylelikle bunlarin çevrede olusturduklari elektromanyetik alanlar ve bunlarin insana etkisi de düsük düzeyde olur. Buna karsilik daha az sayidaki baz istasyonlariyla iletisim kurulmus olsaydi, iletisimi saglayabilmek için, hem baz istasyonun ve hem de cep telefonunun gücünü çogaltmak gerekçesinden, elektromanyetik alanin siddeti ve insana etkisi de daha çok olacakti.
Kulagimiza dayadigimiz cep telefonunun yarattigi ya da baz istasyonundan kaynaklanan elektromanyetik alanin böylelikle içine giren vücudumuzdaki dokulara, elektromanyetik dalgalar çarptiginda, bunlarin bir miktari, elektromanyetik alanin siddetine ve dokunun özelliklerine bagli olarak, hücrelerdeki bazi moleküllere enerjilerini aktararak bunlari az yada çok etkilerler.
Örnegin hücrelerdeki bir su molekülü, elektromanyetik alanin etkisiyle bir pusula gibi, saniyede trilyonlarca kez, alan dogrultusuna yönelir. Molekül, bu yönelme hareketi için gereken enerjiyi elektromanyetik alandan alir ve bu hareket enerjisi, sürtünmeyle, yani molekülün yönelme islevi sirasinda, ortamin bu harekete karsi gösterdigi dirençle isiya dönüserek canli dokunun sicakligi, az da olsa, bir miktar artar, Iste bu, cep telefonlarinin ve baz istasyonlarinin yaydigi elektromanyetik dalgalarin, canlilari etkileme yollarinin en önemlisi olan isil etkisidir . Isil etkiler disinda, 'isil olmayan etkiler' de vardir ve bunlarla ilgili bazi bulgular ileri sürülmekle birlikte, son 20-30 yildir yapilmakta olan yogun bilimsel çalismalar bu etkilerin kapsamini bilimsel güvenilirlikle henüz ortaya koyamamistir.
√ Sinir degerler
Uluslararasi Bilimsel Kurulca saptanan 'sinir degerler', yukarda ayrintilariyla açikladigimiz, isil etkilere dayanmaktadir. Sinir degerlerin belirlenmesinde ise izlenen yol su oldu :70 kg agirligindaki birinin vücudunda, 'hareketsiz durumda' yaklasik olarak 80 Watt .'a esdeger güçte bir enerji alisverisi olur (80 Watt' lik bir elektrik ampulünün yanarken alip, tükettigi enerji kadar). Buradan, vücudun kilogrami basina güç yogunlugu olarak kabaca 80/70= 1,2 Watt bulunur.
Yolda yürüdügümüzde ya da bisiklete bindigimizde ise vücudumuzun enerji kullanimi artar ve güç yogunlugu vücudumuzun kilogrami basina 3 ile 5 Watt'a ulasir. Bu düzeylerdeki bir güç yogunlugu, eger disardan, elektromanyetik dalgalar yoluyla vücutta olusursa bunun vücuttaki organ ve dokularin normal islevleri yoluyla giderilebilecegi ve vücutta herhangi bir hasar olusmayacagi düsünülmüs ve ilk sinir degerin , belirlenmesi böylece ortaya çikmistir.
Son 30 yildir özellikle hayvanlar üzerinde yapilan deneyler ve çok çesitli bilimsel çalismalar;' herhangi bir nedenle, tüm vücut ve dokulardaki dereceyi (IOC) asan sicaklik artimi sonucu, vücutta bazi bozukluklarin (hasarlarin) ortaya çiktigini göstermektedir, Öte yandan vücutta 30 dakika boyunca 1 derecelik sicaklik artimina yol açan ve cep telefonu sistemlerinin elektromanyetik dalgalarindan kaynaklanan güç yogunlugu ise kilogram basina 4 Watt kadar olup, bu deger, 'temel sinir deger' olarak kabul edilmistir, Koruma payi göz önüne alinarak, bu degerin onda biri olan 0,4 Watt/kg, ilgili mesleklerde çalisanlar için Sinir deger olarak öngörülmüs ve bunun da beste biri olan 0,08 Watt/kg halktan her bir kisi için Sinir deger olarak Uluslararasi Bilimsel Kurulca belirlenmistir. Bu sinir degerlerden, baska sinir degerler de türetilmistir.
Özetlersek, sinir degerlerin cep telefon sistemleri için anlami sudur: Cep telefonlarinin ve baz istasyonlarinin yapimi, kullanimi ve isletilmesi öyle olmalidir ki, bunlardan yayilan elektromanyetik dalgalar y0luyla insan vücudundaki sicaklik artimi, 30 dakika süresince, ortalama dereceyi (1 dereceyi) asmasin. Sinir degerlerin asilmamasi, sistemi kurup isleten sirketlerce, ve denetimi de ilgili Devlet Kurumlarinca yapilmaktadir.
Elektromanyetik dalgalarin 'Isil olmayan' etkileri konusunda yapilmakta olan birçok bilimsel çalisma, bugün bile aradan 30 yil geçmesine ragmen, düsük alan siddetlerindeki elektromagnetik dalgalarin etkilerini kesinlikle ortaya koyacak bulgu ya da kanitlardan daha çok uzaktir. Zaman zaman yapilan bazi 'sözde bilimsel' yayinlarda, kanser olasiliginin artimindan, uyku bozukluklarina, bas agrisindan, insanlarin iktidarsizligina kadar bir dizi olumsuz etkilerden Söz edilmektedir.
Cep telefon sistemlerinde kullanilan elektromanyetik dalgalar, insan vücudu hücrelerindeki moleküllerin birbirleriyle baglantisini kopartacak,ve ayrica, hücre çekirdegindeki DNS gibi molekülleri bozacak güçte olmadiklarindan, kansere neden olabilecek etkiyi gösteremezler. Ancak, dejenere edilmis, yapay olarak gen teknolojisiyle bozunmus hücrelerin elektromanyetik alanlarin etkisiyle daha da bozunup çogalmasi olanak disi degildir.
Gen teknolojisiyle degisiklige ugratilmis ve elektromanyetik alanlar disinda bile, vücutlarindaki bagisiklik sistemlerinde tümörlerin olusma olasiligi artmis fareler üzerinde elektromanyetik dalgalarla yapilan bir çalisma Almanyada cep telefonlariyla ilgili epey kaygiya neden olmustur. Bu çalismada kullanilan 200 farenin yarisi, 18 ay boyunca, günde 2 kez ve yarimsar saat, 900 Mhz frekansli elektromanyetik dalga alaninda tutulmus (digital tele iletisim aginda) ve bu süre sonunda isinlanan farelerde, isinlanmayanlara göre iki kattan daha çok tümör olustugu görülmüstür. 'Bu simdi bir kanit midir ?' diye soruldugunda, Almanya Radyasyondan Korunma Kurumundan (BfS) Prof. J. Bernhardt Hiçbir sekilde kanit olamaz!' diye yanitliyor ve ekliyor:
Ama sonuçlar ilginç ve daha uzun süre izlenmesi gerekir. Çalismayi yapan bilim adamlari da, aldiklari sonuçlarin çok büyütülmemesi gerektigini, çünkü arastirmada, genleri degistirilmis fareler kullandiklarini ve ayrica hayvanlar üzerinde yapilan çalismalarin insanlara hemen tipatip aktarilamayacagini belirtiyorlar. BfS, bu arastirmanin sonuçlarinin, bu konuda daha ayrintili temel bilimsel çalismalara gereksinim oldugunu gösterdigini ve bugünkü sinir degerlerinin degistirilmesine gerek olmadigini açiklamistir. 'Panige gerek yok (Ama telefonda kisa konusmanin da bir zarari olmaz deniyor. lsil olmayan etkiler sonucu ileri sürülen yukaridaki öbür savlarin dünyadaki bagimsiz bilimsel kurumlarca 'bilimsel olarak sinandigiyla' ilgili açiklamalar ve yayinlar yoktur.
lsil olmayan etkilerle ilgili olarak, bilimsel güvenilirligi sinanmis tek bulgu, elektromanyetik dalgalarin, vücuda yerlestirilmis, saglikla ilgili bazi yardimci aletleri bozabilecegidir. Örnegin cep telefonlari, vücutlarinda 'kalp pili' bulunan kisilerde kalbe 25 cm'den daha yakin tasinmamalidir. Buna karsilik baz istasyonlarinin çevresindeki bölgede yasayan kisilerdeki kalp pillerine, baz istasyonlarinin herhangi bir etki yaptigi saptanmamistir. Hastane ve uçaklardaki duyarli bazi aletler de cep telefonlarindan olumsuz etkilenebildiklerinden, bunlarin buralarda kullanilmasi sakincali olabilir ve bu nedenlerle buralarda genellikle yasaklanmislardir.
Öte yandan, özellikle baz istasyonlariyla ilgili 'psikolojik etkiler' de halk arasinda görülmektedir. Örnegin Almanya'da, oturdugu evin yakinindaki bir çatiya yerlestirilen bir baz istasyonu nedeniyle geceleri uyuyamadigindan ve bas agrisindan yakinan bir kisinin basvurusu yetkililerce yerinde incelendiginde, yeni kurulan baz istasyonunun henüz baz istasyonlari devresine alinmadigi, isletilmesine baslanilmadigi ortaya çikmistir.
√ Sonuçlar ve öneriler
Bilim, bilindigi gibi, gözlem, karsilastirma ve bunlarin bilimsel yol ve yöntemlerle degerlendirilip sinanmasina dayanir. Önceki bölümde belirttigimiz 70 kg ag1rligindaki 'hareketsiz bir kisinin' vücudundaki enerji alisverisinden kaynaklanan toplam 80 Watt'lik güç, bu kisinin bisikletle dolasmasi durumunda 70kg x 5 Watt/kg = 350 Watt'a çikarken, bu kisinin 'sinir degerin korundugu bir elektromanyetik alanda' hareketsiz durumda bulunmasi halinde vücudundaki toplam güç alisverisi 70kg x 0,08 Watt/kg = 5.6 Watt artim gösterecektir.
Vücudun doku ve organlari, bisiklete binmekle ilgili 350 Watt'lik bir güç artimini olagan islevleriyle giderip, vücut sicakligini bir süre soma yine dengelerken, 5,6 Watt'lik güç artimini da, nasil olsa dengeleyebilecegi düsünülebilir. Ancak elektromanyetik alanda hangi süre kalindigi ve ayrica baska aletlerden kaynaklanan elektromanyetik alanlarin katkisinin da bulunabilecegi gözönüne alindiginda, olusacak toplam güç artiminin vücut sicakligini 1 derece 'nin üstüne çikarmamasi gerekir. Bu nedenlerle, sinir deger olarak belirlenen 0,08 Watt/kg 'lik güç yogunlugu, halktan bir kisi için uygun ve koruyucu bir deger olarak görülmelidir.
Bugün cep telefonlarinin, 'kisiye erisilebilirlik' özelligi, bunlari gerek is ve gerekse özel yasamimizin bir parçasi haline getirmistir. Acil durumlarda cep telefonlariyla saglanan iletisimle insanlarin kurtarilabildigini biliyoruz. Ayrica dünyada cep telefon sistemleri ve bunlarin isletilmesiyle ilgili is alanlarinda milyonlarca insan çalismakta yeni ürünler üretilmekte ve böylelikle yeni is alanlari yaratilmaktadir.
Cep telefonlarindan ve baz istasyonlarindan yayinlanan elektromanyetik dalgalarin, sinir degerler korundugu sürece, insan sagligina herhangi olumsuz bir etkisi olabilecegi saptanamamasina ragmen, çok düsük dozlarla ilgili arastirmalarin sürdügü ve bu düzeyde ortaya çikabileceginden kusku duyulan bazi bozukluklarin, kapsamli ve uzun süreli arastirmalara gereksinimi oldugu göz önüne alinarak, tüm baska 'yeni teknoloji ürünlerinde oldugu gibi, cep telefonlarini da 'dozu kaçirmadan' kullanmak dogru olacaktir.
√ Koruyucu önlemler
Bilim ve teknigin bugün eristigi ve yukarda kabaca açiklanan bulgular isiginda ileriye dönük koruyucu önlemler olarak, özetle sunlari önerebiliriz:
○ 1. Cep telefonlarinin gereksiz yere kullanilmamasi ve konusmalarinin kisa kesilmesi (Ulasilabilir olmak, yerini bildirmek, kisacasi mesaj vermek için kullanilmasi; uzun is görüsmeleri ya da söylesilerin, Oldugunca, ev ve isyerlerindeki sabit telefonlardan yapilmasi)
○ 2. Cep telefonunun konusurken kulaga yapistirilmamasi (birkaç cm uzakta tutulmasi) ve ara sira telefonun öbür kulaga aktarilmasi
○ 3. Çocuklarin bir yasam boyu cep telefonlariyla yasayacaklari düsünülerek, küçük yaslarda çocuklara cep telefonu alinmasi yerine, gerektiginde yerini belirleyebilmek için kendilerine ödünç cep telefonu verilmesi (Ingiltere'deki ilgili Bilimsel Kurum, çocuklarin cep telefonu kullanmamasini önermektedir)
○ 4. Ailelerin ve özelliklede okullarin, cep telefonlarindan yayilan elektromanyetik dalgalar konusunda ve bunlarin etkileriyle ilgili olarak çocuklari bilgilendirmeleri ve telefonu açmadan önce, uzun konusmamalari için, ne söyleyeceklerini önceden düsünüp, biraz hazirlik yapmalari hem ileriye dönük 'koruyucu saglik' ve hem de \"ailenin telefon giderlerinin azalmasi\" açisindan yararli olacagi açiktir.
○ 5. Baz istasyonlari, ilgili yönetmeliklere göre planlanip, sinir degerler korunacak sekilde kurulmali ve ölçümler belirli araliklarla yapilip bu degerlerin korundugu kanitlanmalidir.
