Yaslanma süreci dogdugunuz andan itibaren baslar ve hiç ara vermeden devam eder. Insanlar ancak 65 yasindan sonra bedenlerinin ne kadar yasli göründügü ve degistigiyle çok fazla ilgilenmeye baslarlar. 65 yasinda oldugu halde 45 yasinda gösteren insanlar oldugu gibi 65 yasinda oldugu halde 85 yasinda gösteren insanlar da vardir. Bu tip farkliliklar insanlarin genetik yapilari, özgeçmisleri ve beslenmeleri, egzersiz aliskanliklari ve yasadiklari sikintilardaki büyük farkliliklardan kaynaklanir. Altmisli, yetmisli ve seksenli yillarda size neler olabilecegini önceden kestirmek mümkün degildir, çünkü siz, esiniz, ebeveynleriniz, komsulariniz ve diger herkesten farklisiniz, öte yandan yasli insanlara iliskin istatistikler incelenerek ortalama bir insan ömrünün tanimi yapilabilir. Bundan sonraki sayfalarda bu süre içinde olmasi beklenen fiziksel degisiklikler ele alinacaktir. Son olarak da, kendi basina yasayabilme ve bunun en üst düzeyde beden ve ruh sagligiyla sürdürülmesi konusuna deginilecektir.
Yaslanma Ile Ilgili Istatistikler:
Yasli insanlar her zaman var olmustur. Bunu iskelet kalintilarindan oldugu kadar eski yazilardan da biliyoruz. Ancak oldukça yakin bir zamana kadar yasli insan sayisi çok fazla degildi. Hastaliklar yaygin, tip geri ve beslenme çok kötüydü ve pek çok insan 65 yasin üzerine çikamadigi gibi, bizim orta yas(40 ile 65 yas arasi) dedigimiz yaslara kadar bile yasayamiyordu. 1841 yilinda dogan bir kadin için ortalama yasam süresi 42, bir erkek için 41 idi. Bugün ise bu süre kadin için 76, erkek için 72'dir. Bunlar, tüm yasam dönemlerindeki ölümlerin ortalama degerleridir. 65 yasina ulasan insanlarin yasam dönemlerine bakmak daha anlamlidir. Maksimum yasam süresi 115 yasina kadar yasadigi kayitli ve dogrulanmis birkaç istisna durum disinda 100 yildir. Günümüzde 65 yasindaki bir erkegin yaklasik 13, ayni yastaki bir kadinin ise yaklasik 18 yil daha yasamasi beklenebilir. 75 yasindaki bir kadin için yaklasik 12, ayni yastaki bir erkek için ise yaklasik 9 yillik bir yasam süresi daha öngörülebilir.
Genel olarak kadinlar erkeklerden daha uzun süre yasarlar. Bu durum, tam olarak anlasilmamis biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin ortak etkilerine bagli gibi görünmektedir. Yasam sürelerinin daha uzun olmasi nedeniyle kadinlarin 65 ve üzerindeki insanlardaki orani daha genç yas gruplarindaki oranlarina göre daha fazladir. Günümüzde pek çok insan daha ileri yaslara ulasmakta ve iyi bir sekilde yasamlarini sürdürmektedirler. ABD'nde her gün yaklasik 5000 kisi 65 yasina ulasmakta ve 65 yasindaki yaklasik 3600 kisi ölmektedir. Günde 1400 kisilik bu net artis toplumun yapisini degistirmektedir. Ve bu yasli insanlar arasinda 75 yasinin üzerindekiler en hizli artan grubu olusturmaktadir.
Bu yas grubundaki insanlar Avrupa'da biraz daha fazladir. Japonya'da ABD'dekinden daha düsük orandadir. Gelismekte olan ülkeler çok daha düsük bir yasli nüfus oranina sahiptir, örnegin Misir'da nüfusun sadece %6'sini yaslilar olusturmaktadir. Nijerya'da ise bu oran %2'dir. Geçen yüzyilda bu oran ABD'de de %2 idi. En azindan endüstrilesmis ülkelerde yasli insan grubundaki artisin sürecegini tahmin edebiliyoruz. Tipta bu yas grubundaki insanlarin hayatini uzatacak bir ilerleme olmayacagini düsünsek bile, var olan nüfusun büyük bir bölümü ileri yaslara ulasmak üzeredir. 2011 yilinda savas sonrasinin çocuklari 65 yasini asmaya baslayacaktir. O yil ve onu izleyen her 20 yil için yasli nüfusun her yil yaklasik 1 milyon artmasini bekleyebiliriz. Baska bir deyisle, 65 yasinin üzerindekiler gittikçe büyüyen bir grubun üyesidir. Yasli nüfustaki artis ve bu yas grubundaki hastaliklarin genç yas gruplarina göre daha fazla olmasi nedeniyle çocuk hastaliklari ve dogum disinda tipta artik yasli insanlar da özel bir ilgi alani olmustur. Doktorunuz da yaslilarin sorunlariyla ilgilenmeye alismaktadir. Ve her gün daha uzun ve saglikli yasamaya iliskin kesifler yapilmaktadir.
Fiziksel Degisiklikler:
Eski bir deyis olan \"Hissettiginiz Yastasiniz\" sözü büyük ölçüde dogrudur. Ciddi hastaliklari ve baska sorunlari olmadigi sürece insanlar yaslansalar da kendilerini gençliklerinden gibi hissederler. Insanin ruhu degil bedeni degisiklige ugrar. Bedendeki degisiklerin derecesi büyük oranda farkliliklar gösterir. 60'li yaslarda ve 70li yaslarin basinda olan insanlar düzenli olarak egzersiz yapabilirler. Kondisyonu iyi olan yasli bir sporcunun kalp, akciger ve kaslari pek çok genç insaninkinden iyi durumdadir. Ayrica, bu insanlar spor yapmayan gençlerden çok daha enerjik olurlar. Ileri yaslarda, düzenli egzersiz, kilo kontrolü, yeterli dinlenme, dengeli beslenme ve alkollü içki tüketiminde asiriya kaçmama ile saglanan zindelik ve kuvvet, 30 yasinda, sigara içen, asiri kilolu ve tembel bir hayat sürenlerinkinden çok daha fazladir. Saglikli olmak ileri yaslarda cinsel yasaminizi sürdürebilmenize de katkida bulunabilir.
Ileri yaslarda vücuttaki genel degisiklikler nelerdir?
Orta yaslarda baslayan vücut degisiklikleri devam eder. Kalp, akciger, mide ve diger iç organlar etkinliklerini kaybetmeye baslarlar. Kondisyona bagli olmaksizin en iyi sporcular bile, daha önceki yillardaki fiziksel yeteneklerini kaybederler. Kaslarda doku ve güç kaybi olur, kemikler küçülür ve hafifler. Yogunlugu azalan kemikler daha kolay kirilir ve daha uzun sürede iyilesir. Hareketler yavaslayabilir. Saçlar grilesip, incelebilir. Yillardir bizi dis etkilerden koruyan derimiz kirisir ve esnekligini kaybederek sarkar. Görme ve isitme azalmaya baslar. Erkeklerde prostat sorunu, kadinlarda alt karin kaslarinin organlara desteginin kaybi ve iki cinste de görülen idrar ve diski kaçirma sik görülen ve ilgi gerektiren sorunlardir.
Bagimsizligin Kaybedilmesi:
Ileri yaslarda alisilmasi gereken en zor durumlardan biri, bazi insanlarda görülen bagimsizligin kaybedilmesidir; ancak çogu insan kendi kendine yasayabilme yetenegini kaybetmez ya da en azindan tamamen kaybetmez. Günümüzde bir huzurevine tasinmak bagimsizligin kaybedilmesini sembolize etmektedir. 65 yas ve üzerindeki birçok insan huzurevlerinde yasamaktadir. Ancak bunlar genelin çok az bir kismini olusturmaktadir. Eger yardima ya da yasaminizda yeni düzenlemeler yapmaya gereksinim duyarsaniz önünüzde pek çok seçenek vardir.
65 Yas ve Üzerinde Neler Yapilmali
1- Mümkünse giris katinda daha küçük bir yere tasinin.
2- Evinizde düsmenizi önleyecek ve yasaminizi kolaylastiracak özel düzenlemeler yapin.
3- Ev bakimi, bakici hemsire ve evlere yemek servisi gibi kolaylastirici hizmetlerden yararlanin.
4- Emeklilerin yasadigi, yemek ve gerekli hizmetlerin bulundugu bir bölgeye tasinin.
5- Size eslik ve yardim edecek bir insan bulun.
6- Yaslilara geçici ya da sürekli bakicilik hizmetleri sunan özel kurumlara tasinin. Buralarda kendi kendine bakim ve her türlü bakim hizmeti için gerekli olan düzenlemeler yapilmistir.
7- Günlük tibbi bakim gibi hizmetlerden yararlanin.
8- Ailenizin yanina tasinin ya da onlarin sizin yaniniza tasinmasini saglayin.
9- Mümkünse ücretli bakim hizmetlerinden yararlanin.
10- Bir yasli insanla birlikte yasayin ya da evinizi daha genç bir insanla paylasin.
Seçeneklerin hepsi bu kadar degildir, gereksinimler degistikçe olanaklar da degisir, örnegin kimi insan için özgürlük kitap okuyacak zamaninin olmasi ve iyi bir kitap kaynaginin bulunmasi, baska biri için kimseden emir almamak anlamina gelir. Çogu içinse ayaga kalkma, dolasma, is yapma, arkadaslariyla birlikte olma, telefon görüsmeleri yapma, disariya çikma ve önemli sayilan etkinlikleri yapma özgürlügüne sahip olma anlamina gelmektedir. Yasaminizda degisiklik yapmadan önce \"bagimsizlik\" kavraminin sizin için ne ifade ettigini düsünün. Yaslanmaya uyum saglamak ve bagimsizliginizi korumak için var olan hayatinizda çok az degisiklik yaparak yeni yasaminiza uyum saglayabilirsiniz. Öte yandan, çok fazla yardima, özellikle sürekli bakima ihtiyaciniz varsa baska birisinin destegi gerekir. Bu, bagimsizliginizi kisitlasa da yapilacak en akilica sey olabilir.
Huzurevlerine basvurun:
Eskiden buralar \"son durak\" olarak kabul edilirdi, oysa günümüzde doktorlar, felç, kalça çikigi veya diger kötü durumlarin nekahet sürecinde, çogu kez bir huzurevinde kalmayi öneriyorlar. Bu kisilerin çogu bu dönemi tamamladiktan sonra huzurevlerinden ayrilmaktadir. Bagimsizliginizi tehdit eden diger bir durum da araba kullanamama olasiliginizdir. Yaslandikça refleksleriniz de yavaslar. Daha da önemlisi, acil olanla ugrasmak yüzünden, ayni zamanda ortaya çikan sorunlarla bir arada bas etme yeteneginiz kaybolur, sonuç olarak sorunlari çözebilme yeteneginiz azalir. Görme keskinliginin azalmasi ve gece görmesinin bozulmasi bu yetersizligi daha da arttirir. Bu durumda önce geceleri, sonra otoyolda ve en sonunda yakin çevre de bile araba kullanmayi birakmak durumunda kalirsiniz. Ancak bazen kendi kendinizin düsmani olabilirsiniz. Pek çok insan için araba kullanmayi birakmak hayattan vazgeçmek anlamina gelir. Eger yetenekleriniz azaldiysa araba kullanmaktan vazgeçmek trajik bir trafik kazasini önleyebilir.
Yaslilarin Özel Sorunlari:
Saglik sorunlari her yasta görülse de, bazilari yaslilarda daha yaygindir. Bunlar Alzheimer hataligi, görme ve duyma problemleri ve hareket bozukluklaridir. Bu bölümde yaslilarda görülen birçok sorun ele alinmaktadir. Bunlar herkeste görülen sorunlarin listesi degildir. Yaslanma, bedenin tükenme sürecidir. Bu sorunlar çok fazla oldugundan bir kismina deginmeyecegiz. Bunlar çogu kez kolayca önlenebilen ve kisiyi aciz birakmayan problemlerdir.
Yaslilara Kötü Muamele:
Burada kötü muamele kurbanlarin bagimli olduklari kisiler tarafindan sürekli kötü söze maruz kalmasi, belirgin bir düsmanliga, hakarete ugramasi, itilme, dövülme ve cinsel tecavüze ugramasi anlaminda kullanilmaktadir. Amerikan Tip Demegi'ne göre 65 yas ve üstündekilerin %10 kadari sürekli bu tür kötü muameleye maruz kaliyor. Çogunlukla bu kötü muamele giderek artar, önceleri sözlü hakaretlerle baslar ve giderek fiziksel siddete yönelir. 1981'den beri her yil bildirilen olgularda bir artis söz konusudur, yilda yaklasik böyle yüz bin vaka bildirilmistir. Diger bir deyisle yaslilara kötü muamele sik görülen bir durumdur ancak bunun daha yeni yeni farkina varilmaktadir.
Kötü muameleye maruz kalma olasiligi en çok olan kimlerdir?
75 yas veya üzerindekiler ve banyo yapma, giyinme ve yemek yeme gibi temel ihtiyaçlar için baskalarina bagimli kisiler daha yüksek oranda kötü muameleyle karsilasirlar. Baska biriyle yasayan yasli kisiler arasinda kötü muameleye ugrama orani 3 kat daha fazladir. Erkekler daha sik kötü muameleye maruz kalsalar da kadinlar daha fazla fiziksel zarar görürler. Kötü muameleye tüm sosyal ve etnik gruplarda rastlanir.
Kötü muamele edenler kimlerdir?
Vakalarin yarisina yakininda kurbanlarin çocuklari veya diger genç akrabalaridir. Yaklasik %40'inda ise kurbanin esi kötü muameleyi yapandir. Fail yaslilarin bakim gördügü çesitli kurumlardaki bakicilar da olabilmektedir. Kötü muameleyi yapanlar stres ve asiri yorulma sonucu bunu yapmis olabilirler. Ruhsal veya uyusturucuya bagli sorunlari olabilir. Bazilari da çocukken kendileri kötü muameleye maruz kalmis olabilir.
Ne yapilabilir?
Kötü muameleyle karsilasirsaniz öncelikle bunun normal bir davranis olmadigini ayirt etmelisiniz. Herhangi bir kisiye bagimli olmaniz, o kisiye size kötü muamele etme hakki vermez. Polisi arayin ya da durumu degerlendirmek için geçici bir süreyle hemsire isteyin. Bölgesel yasli merkezleri, doktorlar ve sosyal yardim görevlileri de size yardimci olabilir. Unutmayin ki birisinden yardim görebilmek için öncelikle yardim istemis olmaniz gerekir. Kötü muamele eden kisiyle bu sorunu tartismak genellikle sorunun çözümüne yardimci olmayacaktir.
