Dünya üzerinde yaklasik 30 yildir kullanimda olan dogum kontrol igneleri üçer aylik (Depo Provera®) ve birer aylik enjeksiyon (Mesigyna®) seklinde uygulanmak üzere iki ayri sekilde bulunur ve ülkemizde ikisi de mevcuttur. Bu iki yöntem de güvenilirlikleri dogum kontrol haplari ve tüplerin baglanmasiyla karsilastirilacak kadar yüksektir ve aynen dogum kontrol haplari kullaniminda oldugu gibi geri dönüsümlü olan korunma yöntemleridir. Üç aylik enjeksiyonlar içlerinde vücutta dogal bulunan progesteron hormonunun medroksiprogesteron asetat adli sentetik depo türevini içerirlerken aylik enjeksiyonlarda progesterona ek olarak östrojen de bulunur.
Uygulanmalari : Üç aylik igneler onikiser haftalik araliklarla, aylik igneler ise dörder haftalik araliklarla kalçadan veya koldan kas içine enjekte edilerek uygulanirlar. Üç aylik ignelerde bir enjeksiyondan digerine geçen süre en fazla bes hafta, en az üç hafta olmalidir. Aylik ignelerde ise bir enjeksiyondan digerine geçen süre en fazla 33 gün, en az 23 gün olmalidir. Aylik igneler arasi süre 23 günden daha az oldugunda adet düzensizligi ortaya çikabilmektedir. Bir enjeksiyondan digerine geçen süre yukaridaki süreleri astiginda yeni uygulama gebelik testi sonrasi gerçeklestirilmelidir.
Hem üç aylik hem de aylik ignelerde ilk uygulama doktor kontrolleri yapildiktan ve igne uygulanmasina bir sakinca olmadigi belirlendikten sonra adetin ilk 5 gününde gerçeklesir. Düsük veya kürtaj sonrasinda ise ilk bir hafta içinde uygulanabilirler. Dogum sonrasinda emzirmeyenlerde ilk üç hafta içinde, emzirenlerde ise ilk alti hafta içinde ilk enjeksiyon uygulanmis olmalidir.
Etki mekanizmalari : Üç aylik igneler ovulasyon (yumurtlama) sürecini devre disi birakarak etki ederlerken, aylik ignelerde ek olarak bulunan östrojen ovulasyonu devredisi birakmaya katkisi yaninda düzenli olarak adet görülmesini saglar..
Yan etkiler
Adet kanamasi degisiklikleri : Üç aylik igneler kadinda belirgin adet kanamasi degisikliklerine neden olurlar. Üç aylik ignelerin bir enjeksiyonu sonrasinda bile kadinlarin %50'sinde amenore (adetin tümüyle kesilmesi) gözlenirken, dört enjeksiyon sonrasi kadinlarin yaklasik %75'i adet görmez. Ancak bu degisikliklerin menopoza girildigine isaret etmediginin ve kalici olmadiginin bilinmesi önemlidir.
\"Adetten kesilme\" görülmeyen kadinlarda üç aylik igneler siklikla lekelenme tarzinda ara kanamalara neden olurlar. Bu durum da geçicidir ve sikayetlerin belirgin oldugu durumlarda doktor tarafindan ek östrojen takviyesi verilmesiyle arakanamalar düzeltilebilir.
Üç aylik ignelerin aksine aylik ignelerde adet düzeni siklikla devam eder ve ortalama 28 günde bir adet kanamasi görülür. Ancak aynen dogum kontrol haplarinda oldugu gibi kullanimin ilk aylarinda lekelenme tarzinda ara kanamalari gözlenebilir.
Kilo degisiklikleri : Her kadin yasin etkisine bagli olarak her sene belli bir miktarda kilo alir. Dogum kontrol yöntemlerinin kilo üzerine etkileri degerlendirilirken bu gerçek gözönünde bulundurulmalidir.
Çalismalar, üç aylik ignelerin bir yilda dogal olarak beklenen kilo alimi yaninda ortalama 2.1 kilogram daha alindigini, bunun aylik ignelerde yaklasik 0.7 kilogram oldugunu (dogum kontrol haplarinda 0.6 kg.) göstermektedir. Kilo aliminin daha çok istah artisina bagli oldugu görülmektedir.
Psikolojik degisiklikler : Üç aylik ignelerin prospektüsünde yazilanin aksine çalismalar bu ignelerin ve aylik ignelerin kadinda depresyona neden olmadigini göstermektedir. Yüzde 5 kadinda üç aylik igne kullanimina bagli olarak cinsel istekte azalma görülebilmektedir.
Dogum kontrol ignelerinin diger avantajlari : Öncelikle her iki igne de ovulasyonu (yumurtlamayi) devre disi birakmasi nedeniyle dismenore (sancili adet görme), adet öncesi gerginlik, yumurtlama agrisi gibi yumurtlamayla ilgili yakinmalarda tedavi edici özellikler göstermektedir. Yine endometriozis hastaligi olanlarda bu etki sayesinde hastaliga bagli agrida gerileme gözlenir.
Dogum kontrol ignelerinin adet kanamasini azaltici ve hatta yok edici etkileri demir eksikligine bagli anemi (kansizlik) riskinin de belirgin sekilde azalmasini saglar.
Miyomlari olan ve buna bagli asiri kanamalari olan kadinlarda üç aylik igne uygulamalari kanamalarin azalmasina ve böylece ameliyatla uterusun çikarilma zorunlulugunun ortadan kalkmasina önemli katkilarda bulunabilmektedirler.
Dogum kontrol igneleri yine yumurtlamayi devre disi birakmalari nedeniyle kadinlarda dogurganlik çaginda sik görülen fonksiyonel (yumurtlama islevinin yarida kalmasindan kaynaklanan) yumurtalik kistlerinin daha az görülmesini saglarlar.
Dogum kontrol igneleri endometrium (rahim iç tabakasi) ve yumurtalik kanserinden koruyucu etkiler gösterirler. Üç aylik ignelerin meme kanseri riski üzerine bir etkisi yokken, aylik ignelerde henüz devam etmekte olan çalismalardan daha çok bu ilacin da meme kanseri riski üzerinde etkisinin olmadigi yönünde sonuçlar elde edilmektedir.
Üç aylik ignelerin dogum kontrol haplarinin aksine kanin pihtilasma mekanizmasi üzerinde olumsuz etkisi olmadigi düsünülmektedir. Bu nedenle prospektüsünde farkli yazsa da üç aylik igneler daha önceden damarsal bir hastalik geçirmis olan ve bu nedenle dogum kontrol hapi kullanmasi sakincali olan kadinlarda da kullanilabilmektedir. Ancak aylik ignelerin içinde östrojen bulunmasi ve östrojenin de kan pihtilasmasini artirici yöndeki muhtemel etkileri nedeniyle bu tür hastalarda kullanilmasi su an için önerilmemektedir.
Üç aylik ignelerin yukaridakilere ek olarak epilepsi hastaligi olanlarda nöbet sikligini azaltici etkileri oldugu da gösterilmistir.
Gebelikte yanlislikla uygulama : Gebelikte yanlislikla uygulandiginda ne üç aylik ne de aylik ignelerin bebekte anomali riskinde artisa neden oldugu yönünde bilimsel bir veri yoktur ve bu nedenle bu enjeksiyonlarin teratojen etkileri olmadigi kabul edilir.
Daha sonraki gebelikler üzerine etkileri : Dogum kontrol igneleri kalici degisikliklere neden olmaz ve ilacin etkileri vücuttan tümüyle ortadan kalktiktan sonra ovulasyon ve böylece gebe kalabilirlik tümüyle geri döner. Bu geriye dönüs aylik ignelerde son enjeksiyondan 30 ile 60 gün sonraki bir zaman diliminde gerçeklesirken, üç aylik ignelerde 6 ile 18 ay gibi uzun olabilir. Bu nedenle yanlizca kisa bir süre korunmak isteyen kadinlar için üç aylik igne uygun bir yöntem degildir.
Hangi durumlarda kullanilmazlar?
-gebelik süphesi veya varligi
-nedeni açiklanamayan vajinal kanama
-üç aylik ignelerde memekanseri, aylik ignelerde meme, endometrium ve diger östrojene bagli gelistigi düsünülen kanser türleri
-tüm ilaçlarda oldugu gibi ilacin içindeki etken maddeye ya da maddelere karsi allerji öyküsü
-aylik igneler daha önce ya da suanda damar tikanikligi ile seyreden hastaligi olanlarda (kalp krizi, \"inme\", derin ven trombozu gibi ve kronik karaciger hastaligi olanlarda, ya da gebelikte veya dogum kontrol hapi kullaniminda safra kanallarinin tikanmasina bagli sarilik öyküsü olanlarda kullanilmazlar. Bu hastaliklar östrojene bagli olarak gelistiginden prospektüsünde farkli olarak belirtse de üç aylik igneler bu durumlarda kullanilabilmektedirler.
Üç aylik igneler östrojen içermediklerinden kan lipidlerinde yükselme olan, migreni olan, kalp hastaligi olan, epilepsi ilaci kullanan, 35 yasin üzerinde olup sigara içen, diabete bagli damar hastaligi olan, lupus hastaligi olan kadinlarda da kullanilabilirler.
Üç aylik igneler yine östrojen içermediklerinden emzirme döneminde kullanildiklarinda sütü azaltmaz, bilesimini etkilemezler.
Özetle söylemek gerekirse :
Üç aylik ignelerin en uygun kullanim alanlari emzirme döneminde olan, kalp-damar ve karaciger hastaliklari nedeniyle östrojen içerikli aylik igne veya dogum kontrol haplari kullanamayan ve östrojen kullaniminin sakincali olabilecegi diger bazi hastaliklari olan kadinlardir. Yine adet görmemeyi bir avantaj olarak gören kadinlar içinde üç aylik igneler oldukça uygundur.
Aylik igneler ise etki mekanizmalari ve yanetkileri olarak dogum kontrol haplariyla oldukça benzesen bir korunma yöntemi olmalari nedeniyle dogum kontrol hapi kullanimi açisindan uygun bir aday olan, ancak günlük hap kullaniminin verdigi sikinti ve unutma riski veya baska kisilere yakalanma korkusu nedeniyle dogum kontrol haplarini kullanmak istemeyen kadinlar için bir numarali seçenek olarak karsimiza çikmaktadirlar.
