Aile planlamasi, istedikleri zaman, istedikleri sayida çocuk sahibi olmalari
için ailelere verilen hizmetlerin tümüdür. Aile planlamasi ailelerdeki kisi
sayisini sinirlandirma anlamini tasimaz. Amaç anne ve dogacak çocuklarin
saglikli olmasi ve çocuk sahibi olmak istendiginde gebeligin olusmasidir. Çünkü
iki yildan az araliklarla yapilan dogumlar annenin vücut sagligini önemli ölçüde
bozmakta, gebelik sirasinda riskleri artirmakta, hatta ara vermeden arka arkaya
yapilan dogumlar anne ölümlerine neden olmaktadir. Ayrica sik araliklarla dogan
çocuklarin anne karninda gelismeleri tam olmamakta (dogum agirligi düsük
bebekler), sakatlik orani yükselmekte, bakimlari güçlesmekte ve bebek ölümleri
artmaktadir.
Bütün bunlar gözönüne alindiginda aile planlamasinin amaçlarini söyle
siralayabiliriz ;
• Bireyleri ve aileleri, üreme sagligi konusunda
egitmek
• Anne ölümlerini önlemek ve sagligini korumak
• Bebeklerin
saglikla dogmalarini ve yasamalarini saglamak
• Yüksek riskli gebelikleri
önlemek
• Istenmeyen gebelikleri önlemek
• Çocuk sahibi olmak isteyenlere
tibbi yardim saglamak
• Bireyleri aile planlamasi yöntemleri konusunda
egitmek.
Türkiye'de aile planlamasi hizmetleri; Saglik Bakanligi'na bagli
olan saglik ocaklari, ana-çocuk sagligi ve aile planlamasi merkezleri ve
hastanelerin yaninda SSK hastaneleri, üniversite ve diger kamu kuruluslarinin
hastaneleri ve özel saglik merkezlerinde verilmektedir. Kamu kuruluslarinda,
kondom ve dogum kontrol haplari ücretsiz dagitilmakta, rahim içi araç (RIA)
ücretsiz ya da çok düsük bir ücret karsiliginda uygulanmaktadir.
Aile
planlamasi yöntemleri
Aile planlamasi amaci ile gebeligi önleyici yöntemler,
etkinligi yüksek saglikli modern yöntemler ve etkinligi düsük eski yöntemler
olarak iki grupta incelenmektedir.
A. Etkinligi yüksek, saglikli, modern
yöntemler
1. Prezervatif (kondom, kilif)
Erkek tohum hücrelerinin
(spermlerinin) vajina(hazneye) dökülmesini, dolayisi ile sperm ve yumurtanin
karsilasmasini engelleyerek gebeligi önler. Bir baska özelligi de cinsel yolla
bulasan hastaliklarin bulasmasini engelleyen tek yöntem olmasidir. (örn: AIDS,
sifiliz, bel soguklugu vs.) Halk arasinda kilif diye de bilinir. Cinsel iliski
öncesi erkek tarafindan dogru sekilde kullanildiginda koruyuculuk orani % 95 -
98 dir. Her bir prezervatif bir defa kullanilmalidir. Sagliga hiçbir
zarari yoktur.
2. Vajinal bariyerler (diyafram, sperm öldürücü krem,
köpük, fitil)
Diyafram rahim agzina takilarak spermlerin içeriye
geçmesini engeller. Sperm öldürücüler, vajinadaki tüm spermleri ise yaramaz hale
getirir.
Diyafram ve sperm öldürücüler birarada ve dogru kullanildiginda
etkinlikleri artar. Iliskiden önce kadin tarafindan yerine yerlestirilir.
Iliskiden sonra en az 6 saat yerinde birakilmalidir. Sagliga bir zararlari
yoktur.
3. Rahim içi araçlar (spiraller)
Rahim içine uygulanarak
yumurtanin rahim içine naklini, spermlerin yumurtanin yanina gitmesini ve
döllenme olsa bile rahim içinin özelliklerini bozarak döllenmis yumurtanin
yerlesmesini engeller. Çikarildiginda dogurganlik geri döner. Yan etkileri yok
denecek kadar azdir, kontrolleri düzenli olarak yapilrsa 10 yil süre ile % 98
oraninda korur.
4. Hormonal yöntemler (dogum kontrol haplari, igneleri)
Hemen
hepsi, yumurtlamayi durdurur, rahim agzi tikacini kalinlastirarak spermin rahim
içine girmesini engeller, rahim içi zari inceltir.
Haplar agizdan alinir, 21 ile 25 gün kullanilanlari vardir.
Igneler aylik ya da 3 aylik iki ayri formdadir. Enjeksiyon igne tipine göre
her ay, ya da 3 ayda bir kas içine yapilarak uygulanir. Kullanimlari
birakildiginda dogurganlik geri döner.
Hormonal yöntem kullanmadan önce mutlaka bir muayeneden geçip hangi yöntemin
nasil kullanilacagi hekim ve çift tarafindan kararlastirilmalidir. Koruyuculuk
oranlari dogru kullanildiklarinda % 100e çok yakindir.
Özellikle 5 yildan uzun süre hap kullanan kadinlarda kullanmayanlara nazaran
rahim ve yumurtalik kanseri görülme sikligi yaklasik yari yariya azalmaktadir!.
5. Tüp ligasyonu (kadinlarda kordonlarin (rahim kanallari) baglanmasi)
Kadinlarda yumurtanin geçtigi rahim kanallarinin kapatilmasi ya da
baglanmasi islemidir. Genellikle genel anestezi ile yapilan küçük bir ameliyat
gerektirir. Böylece sperm ve yumurtanin karsilasmasi engellenir. Geri dönüsü
olmayan bir yöntemdir. Herhangi bir sekilde adet bozukluklarina ya da hormonal
degisime, cinsel istek azalmasina neden olmaz. Kesinlikle bir daha çocuk sahibi
olmak istemeyen çiftler tercih etmelidir.
6. Vasektomi (erkekte sperm kanallarinin baglanmasi)
Erkekte lokal
anestezi ile spermin geçtigi kanallarin kesilmesi veya baglanmasi islemidir.
Geri dönüsü yoktur. Ancak erkeklik gücünde ya da cinsel iliskide herhangi bir
azalmaya veya degismeye neden olmaz.
