Akrabalararasi evliliklere endogamy denilir. Kan bagiyla akrabalik iliskileri olan kisilerin evlenmesinde mahzur oldugu yolundaki pesin hüküm devamli ortalikta dolasmaktadir. Bugün akraba evliligi denildiginde, genellikle kardes çocuklarinin evlenmesini anlamaktayiz. Aileye ait mal varligi ve toprak bütünlügünü korumak, aileyi olusturan kimseler arasinda sevgi ve saygi bagini kuvvetli kurmak gibi sebeplerle birçok kisi akraba evliligi yapmaktadir. Ülkemizde 1968' de akraba evliligi orani % 29.2 olarak hesaplanmistir. Karadeniz ve Güneydogu bölgelerinde daha siktir. Yillar geçtikçe akraba evliligi yapanlarin orani düsmektedir.
* Genetik Yönü
Kalitimin tasiyicisi olan gençler, anne ve babadan esit olarak çocuga geçerler. Bir karaktere ait belirtilerin, digerine baskin olmasi halinde o karaktere baskin (dominant) gen, digerine ise çekinik (resesif) gen adi verilmektedir. Buna örnek olarak kahverengi mavi göz renklerini gösterebiliriz. Kahverengi göz rengi, baskin karakterdir. Bebekler ana babalarindan kalitimla, kahverengi-kahverengi, kahverengi-mavi, mavi-kahverengi, mavi-mavi genler gibi dört ihtimal (anne-babadan birinin göz rengi mavi, digerinin kahverengi oldugunda böyle almis olur) almis olurlar. tik üç durumda bebegin gözleri kahverengi (baskin oldugu için), son sikta ise mavi (çekinik oldugu için) olacaktir.
Iste akraba ile evlenme, zararli baskin ve çekinik genlerin üst üste gelerek ortaya çikma sansini fazlalastirdigindan genetik bozukluklarin görülmesine yol açabilmektedir. Bunlarin çocukta görülmesi için ana ve babanin her ikisinin de en az bir zararli çekinik gene sahip olmasi gerekir. Biraz önceki göz rengi örneginde oldugu gibi, mavi göz renginin çekinik genleri hem anneden hem babadan gelirse, çocuk mavi gözlü dogacaktir. Bazi zeka gerilikleri, fenil ketonüri gibi seyrek rastlanilan hastaliklar, alti parmakli olma gibi bazi sekil bozukluklari iste böyle çekinik genlerin birlesmesiyle ortaya çikarlar. çocugun bu hastaliklara tutulmasi için, genlerin hem annede hem babada bulunmasi sarttir. Sadece bir çekinik gen in üstüste gelmesi durumunda o karakter çocukta belirecektir. Normalde atalarimizdan her birimize düsen payin farkli olmasi, daha akla yatkindir. Böyle evlenmelerin çogunda zararli çekinik genler çiftlesmemekte, dOlayisiyla da kalitim hastaliklari pek sik görülmemektedir.
Denge, iki benzer esin çiftlesmesiyle bozulur. Erkek ve kiz kardeslerde genellikle genlerin yarisi birbirinin aynidir. Gen ortakliginin oranlari, akrabalik uzaklastikça küçülür. Torunlar, dede ve ninelerin dörtte biri genine sahiptir. YegenIerin genleri ise, genellikle amca ve halalarin, day i ve teyzelerin dörtte biri genine esittir. Daha uzak akrabaliklarda bu oran kardes çocuklarinda oldugu gibi sekiz de bire düsmektedir.
Akraba ile evlenme, soya çekim ile geçen hastaliklarin bulundugu ailelerde bu yönden mahzurludur. Böyle durumlarda bazi çekinik genler çakisabilecek ve böylelikle hasta çocuklarin dogma ihtimali artacaktir. Fakat bu rahatsizliklar oldukça seyrektir. Ve çocugun hasta dogma ihtimali de yüksek degildir.
Akraba evliliklerinin bir baska yönü daha vardir. Bu tür evliliklerin azalmasi her birimizde bulunan zararli çekinikgenler meselesini birden ortadan kaldirmamakta, ancak krizi ertelemektedir. Iki kardes çocugundan, sakat bir yavru dünyaya gelirse ve bu çocuk da ölürse tasidigi iki hasta gen kaybolur, yeni kusaga geçmez. Kardes çocugu evlilikleri yapilmazsa bir zaman için bu hizli yok olma durur.
Yillar ve kusaklar geçerken ayiklanmanin durmasi, aramizdaki çekinik ve zararli genlerin fazlalasmasina yol açar. Dolayisiyla akraba olmayan çiftlerin bile hasta ve sakat çocuk dogurma ihtimalleri çogalir. akraba birlesimleri bir kusakta eksildi mi, hastaliklar diger kusaklara naklediliyor demektir. Günümüzde her tehlikeyi göze alarak evlenmeye karar veren kusaklara da, iyilik etmis olmakla teselli bulabilir. Yalniz, çekinik bozukluktan dolayi çocuklari ölürse, bu durumun üzücü yani agir basacaktir. Hemofili (kanama hastaligi) gibi birçok hastaliklarin, eskisi gibi akraba evliligine baglanmadigini da özellikle belirtelim.
* Ne Oluyor?
Michigan Üniversitesinden genetikçi James Neel, sadece akraba evliliklerinin tehlikelerinin abartildigina degil, ayni zamanda kardes çocuklari arasindaki evliliklerin popülasyon sagligini iyilestirme yönünde rol oynayacagina inaniyor. \"Yüksek oranda akraba evliligi çekinik genlerin elenmesini saglar\" diyor.
Olayi daha iyi yorumlayabilmek için, kardes çocuklari evliliklerinin ortaya çikardigi genetik problemin yapisini basit olarak belirtmemizde fayda var: Kuzenlerin genlerinin sekizde biri ortaktir, eger bunlarin her ikisi de tahrip edici bir genetik düzensizlik için çekinik genler tasiyorIarsa böyle bir birlesmenin neticesinde böyle genlerin bir çift olusturma ihtimali (dolayisiyla hastaligin ortaya çikma ihtimali) oldukça yüksektir.
Neel bu noktada, genetik olarak sakat çocuklarin hamileligin ilk safhasinda düstüklerini, bu durumun bütün hamileliklerin yaklasik olarak yarisinda gerçeklestigini ileri sürüyor. Neel, \"Herhalde bu fitratin genleri temizleme yoludur\" diye ekliyor. Birçok nesil boyunca devam eden bu durum zararli genlerin elenmesine yariyor.
* Sonuç olarak:
Kalitimla geçen belirgin hastaligi olmayan ailelerde, evlenmek isteyen kardes çocuklarinin rahatlikla yuva kurabileceklerini belirtelim. Kalitimla geçen rahatsizliklarin varsa, o zaman bu hastaligin dominat mi, ressesif karakterle mi geçtigi bazi üniversitelerimizin tip fakültelerinde bulunan \"genetik danismanlik\"lara sorulabilir. Böyle muhitte yasamayanlarin doktora danismasi uygun olur. Son bir sözümüz de ikide bir akraba evliligi aleyhine konusan ve pekçok aileyi endiselere sevk eden felaket tellallarina olacak. Çocuklarin sakat olmasina çok daha fazla yol açan hamile iken içki ve sigara kullanma, röntgen suasina maruz kalma gibi durumlar için uyari vazifesi yapsaniz insanlara gerçekten yardimci olursunuz.
