Dünya Saglik Örgütünün dünya çapinda bir saglik tehdidi olarak ilan ettigi, akut solunum yolu yetersizligi sendromu (SARS=Serious Acute Respiratory Syndrome) adi verilen gizemli hastalik, nedenini belirleyerek yayilmasini kontrol etmeye ve hayat kurtarmaya çalisan arastirmacilarin aklini karistiriyor.
SARS nedir? SARS yakin zamanda Asyada, Kuzey Amerikada ve Avrupada görüldügü bildirilen bir solunum yollari rahatsizligidir.
Akut solunum yolu yetersizligi sendromunun (SARS) semptomlari nelerdir? Hastalik genellikle atesle baslar (38 derecenin üzerinde). Atese zaman zaman titreme ya da bas agrisi, genel bir rahatsizlik hissi ve vücutta agrilar da dahil olmak üzere baska belirtiler eslik eder. Bazi kisilerde, hastaligin baslangicinda solunum yollariyla ilgili hafif belirtiler de görülebilir.
SARS hastalari iki ila yedi gün arasinda, kuru bir öksürüge tutulabilirler. Bu duruma kana yeterince oksijen gitmemesi eslik edebilir ya da durum o noktaya varabilir. Vakalarin %10 ila %20sinde, hastalarin yapay yollardan solunuma gereksinimleri olacaktir.
SARSa maruz kalirsam, hasta olmam ne kadar sürer? SARSin kuluçka dönemi genellikle 2 ila 7 gündür; öte yandan, birbirinden ayri haberlere göre, yumurtlama dönemi 10 güne kadar uzayabilir.
SARS hastalarina nasil bir tibbi tedavi tavsiye edilmektedir? CDC (Communicable Disease Center- Bulasici Hastaliklar Merkezi) halen SARS hastalarinin, bilinmeyen bir nedene dayali, topluluk içinde bulasan, tipik olmayan, agir zaatürreye yakalanmis her hastaya uygulanan tedavinin aynisini görmelerini tavsiye ediyor. SARS hastalarinda sayisiz tedavi yöntemleri kullanildi, ancak su anda bunun yararini görüp görmediklerni anlamak için yeterli bilgi mevcut degil.
Uygulandigi belirtilen tedavi yöntemleri arasinda, antibiyotikler önde geliyor. Tedavilerin arasinda oseltavimir ya da ribavirin gibi antiviral ajanlar da yer aliyor. Sterodiler de oseltavimir ya da ribavirinle birlikte agizdan ya da damar yoluyla hastalara uygulaniyor.
SARS nasil yayiliyor? SARSin temel yayilma yolu, görünüse bakilirsa damlaciklarin aktarilmasi. Yani SARS hastasi olan biri öksürerek ya da hapsirarak havaya damlaciklar saçmasi ve baska birinin onlari solumasi yoluyla yayilir. SARSin hava yoluyla ya da virüsün bulastigi nesnelerden daha genis çapta yayilmasi mümkün.
SARS hastasi olan birinin etrafindakilere bu hastaligi bulastirmasi tehlikesi ne kadar sürer? Bugüne kadar gelen bilgilere göre, bu insanlarin ates ya da öksürme gibi belirtiler sergilemeye basladiklari zaman, hastaligi bulastirma olasiliklari en yüksektir. Öte yandan, SARS hastalarinin, semptomlarin baslamasindan ne kadar zaman önce ya da sonra, hastaligi digerlerine bulastirdiklari bilinmemektedir.
SARSa yakalanma riski en yüksek olanlar kimlerdir? SARS vakalarinin, öncelikle hastaligi tasiyan biri ile dogrudan temas halinde olan, örnegin SARS hastasinin aile fertleri ya da SARS hastasina bakarken enfeksiyon kontrol süreçlerini takip etmeyen saglik görevlileri gibi insanlar arasinda görüldügü bildirilmektedir.
SARSin nedeni nedir? CDCde ve baska laboratuvarlardaki bilim adamlari SARS hastalarinda bundan önce bilinmeyen bir koronavirüs tespit ettiler. Yeni koronavirüs SARSin nedeni konusunda hala önde gelen varsayim olsa da, olasi nedenler arasinda yer alabilecek, baska virüsler de hala arastiriliyor.
Koronavirüsler nedir? Koronavirüsler mikroskopta bakildiginda hale ya da taci andiran bir görünüme sahip olan virüs gruplaridir. Insanlarda hafiften, orta ve üstü agirliga uzanan solunum yolu rahatsizliklarinin yaygin nedeni olan bu virüsler, hayvanlarda ise mide ve bagirsak, karaciger ve sinir sistemi hastaliklariyla iliskilendiriliyor. Koronavirüsler dis ortamda üç saat gibi uzun bir süre boyunca hayatta kalabiliyorlar.
SARS için gelistirilen bir test var mi? SARS için henüz elde hiçbir test bulunmuyor. Öte yandan, Bulasici Hastaliklar Merkezi Dünya Saglik Örgütüyle isbirligi içinde, yeni koronavisürün antikorlarinin tespit edilmesinde son derece umut vadedici görünüyor.
SARStan korunmak için ne Yapmalisiniz? Hastalik, akut solunum yolu yetersizligi sendromu (SARS) hastasi olan birinin öksürerek ya da hapsirarak havaya damlaciklar saçmasi ve baska birinin onlari solumasi yoluyla yayilir. SARSin hava yoluyla ya da virüsün bulastigi nesnelerden daha genis çapta yayilmasi mümkün.
Merkezi ABDde bulunan saglik kurulusu CDC (Communicable Disease Center - Bulasici Hastaliklar Merkezi) hastaligin yakin temas halinde bulunulan kisilere ya da iyilesmekte olan SARS hastalariyla ilgilenen saglik görevlilerine bulasmasini denetlemek amaciyla, solunum yollarindaki belirtilerin ve atesin geçmesinden en az on gün sonra, asagidaki güvenlik önlemlerinin alinmasini tavsiye ediyor:
1. SARS hastalari ev disindaki etkilesimlerini sinirlamalilar, ise, okula, evin disindaki günlük bakim birimlerine ya da baska kamusal alanlara gitmemeliler.
2. Bu on günlük süre boyunca, SARS hastasinin bulundugu ailenin bütün fertleri ellerin sik sik yikanmasi ya da alkol bazli temizleyicilerin kullanilmasi gibi, el hijyeni ile ilgili tavsiyelere büyük bir dikkatle uymalilar.
3. Her SARS hastasi öksürmeden ya da hapsurmadan önce agzini ve burnunu mendille kapamalidir. Mümkünse, SARSi atlatmakta olan hasta virüsün bulunmadigi insanlarla yakin temas halindeyken ameliyat maskesi takmalidir. Hasta ameliyat maskesi takamiyorsa, evdeki diger insanlar hastayla yakin temas halindeyken maske takmalilar.
4. SARS hastasinin vücudundan çikan sivilarla gerçeklesecek her türlü temasta, bir kez kullanilip atilan eldivenler tercih edilmelidir. Öte yandan, vücut sivilariyla temasi gerektiren faaliyetlerin hemen ardindan, eldivenler çikarilarak atilmali, eller yikanmalidir. Eldivenler yeniden kullanilmamali, gerçek el hijyeninin yerine geçecekleri düsünülmemelidir.
5. SARS hastalari ailenin öbür fertleriyle yemek araç-gereçlerini, havlularini paylasmaktan, onlarla birlikte yatmaktan kaçinmalidir; bununla birlikte, bu esyalar su ya da sicak sabunla yikanmak veya çamasir makinesine atmak gibi rutin temizliklerden sonra kullanilabilir.
6. Ailenin diger fertlerinin, ates ya da solunum yolu rahatsizliklari gibi SARS belirtileri göstermedikleri sürece, disaridaki faaliyetlerini sinirlamalarina gerek yoktur.
7. CDCde görevli bir seyahat danismani kita Çini, Hong Kong, Hanoi, Vietnam ya da Singapura, gerekli olmayan bir seyahat yapmayi planlayan kisilerin, seyahatlerini bir dahaki duyuruya dek ertelemelerini tavsiye ediyor.
SARS hastasi olabileceginizi düsünüyorsaniz : Gizemli zaatürreye iliskin söylentiler dünyanin her yaninda gitgide yayilirken, saglik görevlileri acil serviste ya da muayenehanelerinde, SARSa yakalanmis olabileceklerinden korkan, endiseli ama aslinda saglikli insanlarla, gitgide artan bir oranda karsilasiyorlar.
Yetkililer öksürme, solunum zorlugu ve ates gibi belirtilerin hüküm sürmekte olan soguk alginligi ve grip mevsiminde çok yaygin oldugunu söylüyorlar.
Ancak yakin bir tarihte Güneydogu Asyaya seyahat etmediyseniz ya da bu hastaligi tasiyan biriyle yakin temasta bulunmadiysaniz, SARS hastasi olmaniz son derece uzak bir olasilik.
Dünya Saglik Örgütü hastaligin nedeni belirlenene dek, akut solunum yolu yetersizligi vakasini, ana hatlariyla, asagidaki belirtilerle tarif ediyorlar:
1. 38 derecenin üzerinde ates
2. Su solunum yolu belirtilerinden biri ya da daha fazlasi: öksürme, nefes darligi ya da nefes zorlugu
3. SARS hastasi oldugu bilinen biri ile yakin temas ya da belirtilerin ortaya çikmasindan önceki son on gün içinde, hastaligin etkiledigi alanlarda birine seyahat etmis olmak.
Yetkililer yakin tarihte seyahat ya da hastaligi tasiyan bireylerle temasin ardindan, bu zaatürre belirtilerini gösteren herkesi bir saglik görevlisiyle temasa geçmesi, seyahatine ve temasin türüne iliskin ayrintilari eksiksiz olarak vermesi konusunda uyariyor.
Saglik görevlisi akut solunum yolu yetersizligi sendromuna maruz kalmis olabileceginizi düsünüyorsa, hastaligin diger olasi nedenlerini elemek için daha fazla test uygulamasi gerekir.
Bu gizemli zaatürreye iliskin daha fazla bilgi elde edilene dek, yetkililer doktorlarin SARSta, zaatürrenin bilinmeyen her türünde uyguladiklari tedavileri uygulamalarini tavsiye ediyorlar.
Bulasici Hastaliklar Merkezi ve Dünya Saglik Örgütünün tavsiyelerine göre, SARS hastaligina yakalandigi düsünülen kisiler, standart bulasici hastalik tedavisi genel ilkelerine göre, hastaneye yatirilmali ve diger hastalardan tecrit edilmeli.
