\”Plasmodium\” cinsi bir parazitin sebep oldugu ciddi bir kan hastaligidir. Insandan insana \”anofel\” tipi sivrisinekle tasinir.
Sivrisinek insani soktugu zaman sporozoit halindeki parazit hücrelerini kana bosaltir. Kan yoluyla bir saat içinde karacigere ulasabilen sporozoitler burada yerleserek gelisip bölünürler (çogalirlar). Geliserek merozoit adini alan parazitler, karacigeri terkederek kana karisirlar.
Kana karisan merozoitlerin hedefi alyuvarlardir. Alyuvarlara hücum ederek içine yerlesirler. Burada tekrar üreyerek gelismelerine devam ederler. Birkaç saat içinde alyuvarin içini tamamen doldururlar. Bölünme sonunda her merozoit 16 adet \”sizont\” adi verilen yavru hücre üretir.
Yavru hücreler içinde bulunduklari alyuvarlari terkederek kana karisir ve yerlesip çogalmak üzere yeni alyuvarlar ararlar. Kana karisan yeni hücreler, eseysel sekilleri olan erkek ve disi gametler halindedirler.
Sitmaya has olan atesli nöbetler, yavru hücrelerin alyuvarlardan çikip kana karistiklari zamana rastlar.
Belirtileri:
Sitma hastaligi yapan dört tip plasmodium vardir. Belirtiler de bu tiplere göre degisiklikler gösterir. Ancak hepsinin ortak özelligi bas agrisi, titreme, terleme, kol ve bacaklarda agridir. Alyuvarlarin içinde bölünüp çogalan merozoitler kana karisirlarken hastanin atesi yükselir.
\”Malaria\” tipi plazmodiumun sebep oldugu sitmada parazitin karacigerde kalis müddeti 8 gündür. Alyuvarlara hücumlari ve tekrar kana karismalari 72 saat sürer.
\”Falcifarium\” tipi plazmodiumlar karacigerde 6 saat kalirlar. Alyuvarlarda kalis ve kana geçis zamanlari düzensizdir. Bir kismi gelisip çogalirken bir kismi beklemede kalirlar. Bu sebeple falcifarium sitmasina \”habis sitma\” adi verilmektedir. En tehlikelisi de budur. Parazitler, kümeler halinde beyin, omirilik, akciger ve böbreküstü bezlerinin kilcal damarlarina hücum ederek onlari tikayabilirler ve âni ölümlere yol açabilirler. Hastaligin agir geçmesi halinde alyuvar yikimi olarak tarif edebilecegimiz \”karasu hummasi\” görülebilir.
\”Vivaks ve Ovale\” tipi plazmodiumlarin ise karacigerde kalis müddetleri 8 gündür. Alyuvarlarda kalis ve kana tekrar geçisleri 48 saatte tamamlanir.
Malaria, Vivaks ve ovale tipi plazmodiumlarin hepsi karacigeri terketmezler. Bir kismi karacigerde kalarak çogalmaya devam ederler.
Ne Yapmali?
• Sitmanin maalesef henüz ne asisi ne de serumu bulunabilmis degildir.
• Hastaligin sivrisinekle geçtigi bilindigi için öncelikle sivrisinekle mücadele edilmeli; batakliklar kurutulmali, büyük su birikintileri ilâçlanmalidir.
• Yatmadan evvel evin içi sivrisineklere karsi ilâçlanmali, pencerelere tül tipi teller geçirilmeli, gece cibinlik altinda yatilmalidir.
Tedavi:
• Sitmaya yakalandiginizi hissettiginiz zaman mutlaka doktora gidiniz.
• Eskiden sitmayi tedavi etmek için kullanilan \”kinin\” artik yerini daha tesirli ilâçlara birakmistir. Kinin, kandaki bölünmüs pa-. razit hücrelerini parçalayip tesirsiz hale getiriyor; ancak karacigerde varligini sürdürenlere karsi etkili olamiyordu. Ayrica kinin uygulamasinda hastada bas dönmesi, kulak çinlamasi, bulanti ve kalp çarpintisi gibi yan etkiler görülüyordu.
• Bugün hastaligin seyrine göre kullanilan degisik ve oldukça etkili ilâçlar vardir.
• Tedavi sirasinda hasta mutlaka yatakta istirahat etmeli; hafif fakat kalorisi yüksek yiyeceklerle beslenmelidir.
• Terlemelerde iç çamasirlari degistirilmeli; titreme nöbetlerinde hasta isitilmalidir.
