Yara iyilesmesi, doku zedelenmesi sonrasi olusan defektin veya bozulan bütünlügün doldurularak onarilmasini saglayan ve çesitli asamalardan olusan komplike bir yapilanma sürecidir (Ör. Inflamasyon, granülasyon, epitelizasyon, fibroplazi, kontraksiyon).
Inflamasyon Fazi: Doku yaralanmasini takiben hücre içerikleri ve debris yara içine salinir. Bu sekilde baslayan pihtilasma süreci, fibrin birikimi ve yara içinde pihti olusmasi ile sonuçlanir. Bu, beyaz kürelerin tüm iltihabi atiklari temizlemesi tamamlanana kadar inflamasyon fazinin sürmesini saglar. Temiz yaralarda bu faz yaklasik bir haftadir.
• Yaranin ilk döneminde taze yaranin beyazlasmasina yol açan vazokonstrüksiyon ve takiben yaradaki eriteme yol açan vazodilatasyon hakimdir.
• Artmis kapiller permeabilite: Eritrositler, beyaz küre ve trombositler yaraya geçer. Yaralanmis dokudaki kemoattraktanlar yaraya beyaz küre göçünü arttirir.
• Hücre göçü ve yaraya sivi birikmesi karakteristik yara ödemi ni olusturur.
Migratuvar Faz: Inflamasyon azaldikça makrofajlar polimorfonükleer lökositlerin yerini alirlar.
• Makrofajlar yaradan bakteri ve debrisi temizler, yara iyilesmesi için gerekli büyüme faktörlerini salgilar (TGF, PDGF, EGF, TNF, IFN vs).
• Fibroblastlar yara iyilesmesini baslatmak için yaraya göç ederler.
• Yarada damar yoktur ve hipoksiktir. Hipoksi ve yara büyüme faktörleri yaranin içine dogru mevcut damarlardan damar büyümesini uyarir ve baslatir.
• Yara kenarlarindaki epitel yaranin üzerine dogru ilerler. Bu epitel gerçek deri özelliklerini tasimaz, saglam deriden daha incedir.
Proliferatif Faz: Inflamasyon asamasi geriler ve yaraya göçeden fibroblastlar kollajen sentezlemeye baslar. Yara gerilme kuvveti artmaya baslar. Myofibroblastlar yarada kontraksiyonu baslatir. Endotel hücreleri de çogalir. Kollajen üretimi yaklasik 3 hafta sürer ve gittikçe normale döner.
Olgunlasma (Matürasyon) ve Yeniden Sekillenme (Remodelling): Yaralanmadan yaklasik 3 hafta sonra temelde yara iyilesmesi ve nedbe dokusu olusmustur. Yara, sekillenmesini yillarca sürdürür. Gelisigüzel dagilmis olan kollajen stres hatlari boyunca tekrar düzenlenir. Yara dokusu orjinal doku kuvvetinin yaklasik % 90ina ortalama 6 hafta sonra veya daha geç ulasir.
Yara tipleri
• Temiz Yaralar: Dezenfektanla uygun sekilde hazirlanmis deriye yapilan insizyonlar olup GIS, GÜS veya solunum yollarina kesinlikle girilmez. Beklenen enfeksiyon orani en fazla % 2.
• Temiz Kontamine Yaralar: Dezenfektanla uygun sekilde hazirlanmis deriye yapilan insizyonlar olup GIS, GÜS veya solunum yollarinin kontrollü sekilde kontaminasyon minimum olacak sekilde açildigi durumlardir. Beklenen enfeksiyon orani en fazla % 3-5.
• Kontamine Yaralar: Yaranin majör kontaminasyonu söz konusudur. Bütün travmatik yaralar bu gruba girer. Beklenen enfeksiyon orani en fazla % 5-10.
• Enfekte Yaralar: Deride yara olusmadan önce yerlesik enfeksiyon vardir. Beklenen enfeksiyon orani % 50 veya daha yüksektir.
Yara Iyilesmesi Tipleri
• Primer Iyilesme
• Sekonder Iyilesme
• Tersiyer Iyilesme
Deri Greftleri:
Epidermis ve dermisin bir kismi veya tamamini içerirler. Tam kalinlikta deri grefti epidermis ve dermisin tamamini içermektedir. Greft ne kadar kalinsa yara kontraktürü de orantili olarak azdir. Greft inceldikçe potansiyel donör alan artar.
Flepler:
Rotasyon flebi
Ilerletme flebi
Serbest flepler: Flep orjinal kanlanmasindan ayrilarak hazirlanir ve kullanilacagi vücut bölgesinde lokal kan damarlari ile anastomoz yapilir.
